خبرگزاری رویترز در گزارشی تحلیلی، به موضوع «اسنپ‌بک» در برنامهٔ جامع اقدام مشترک (برجام) پرداخته و پیامدهایش در صورت اجرایی شدن آن را بررسی کرده است:
ایران و قدرت‌های اروپایی همچنان دچار اختلاف نظر هستند و تلاش می‌کنند تا قبل از شنبه‌شب (پنجم مهر) به یک توافق نهایی برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل دست یابند.
بریتانیا، فرانسه و آلمان روز ششم شهریور یک فرآیند ۳۰ روزه را برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به دلیل برنامه هسته‌ایش آغاز کردند.
این سه کشور که به عنوان تروئیکای اروپایی شناخته می‌شوند، این گام را در پی اتهاماتی مبنی بر عدم پایبندی ایران به توافق سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی برداشته‌اند.
توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران چیست؟
بسیاری از کشورها مظنون هستند که ایران در تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای است، امری که تهران رد می‌کند.
ایران در سال ۲۰۱۵ با بریتانیا، آلمان، فرانسه، ایالات متحده، روسیه و چین به توافقی موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دست یافت که تحریم‌های سازمان ملل، ایالات متحده و اروپا علیه تهران را در ازای محدود کردن برنامه هسته‌ایش لغو کرد.
شورای امنیت سازمان ملل متحد این توافق را در ژوئیه ۲۰۱۵ در قطعنامه‌ای تصویب کرد. این قطعنامه و توانایی هر یک از طرفین توافق هسته‌ای برای فعال کردن «مکانیسم ماشه» علیه ایران قرار است در ۱۸ اکتبر منقضی شود.
اسنپ‌بک چیست؟
طبق توافق سال ۲۰۱۵، فرآیندی به نام اسنپ‌بک وجود دارد که تحریم‌های سازمان ملل را علیه ایران دوباره اعمال می‌کند.
اگر طرفین نتوانند اتهامات مربوط به «عدول قابل توجه» ایران را حل‌وفصل کنند، این فرآیند می‌تواند در شورای امنیت ۱۵ عضوی سازمان ملل آغاز شود.
به عنوان بخشی از این فرآیند، شورای امنیت باید ظرف ۳۰ روز در مورد قطعنامه‌ای برای ادامهٔ لغو تحریم‌های ایران رأی‌گیری می‌کرد که برای تصویب به حداقل ۹ رأی موافق و عدم وتو توسط ایالات متحده، روسیه، چین، بریتانیا یا فرانسه نیاز داشت.
شورای امنیت در ۱۹ سپتامبر به چنین قطعنامه‌ای رأی منفی داد. روسیه، چین، پاکستان و الجزایر به متن پیش‌نویس رأی مثبت دادند. ۹ عضو رأی مخالف و دو عضو رأی ممتنع دادند.
تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران ساعت ۸ شب پنجم مهر به وقت شرق آمریکا دوباره اعمال خواهند شد، مگر این‌که شورای امنیت اقدام دیگری انجام دهد.
چه تحریم‌هایی دوباره اعمال می‌شوند؟
بر اساس مکانیسم ماشه، اقداماتی که شورای امنیت طی شش قطعنامه از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ علیه ایران وضع کرده بود، دوباره اعمال خواهند شد.
این تحریم‌ها شامل موارد زیر است:
- تحریم تسلیحاتی
- ممنوعیت غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم
- ممنوعیت پرتاب‌ها و سایر فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک قادر به حمل سلاح هسته‌ای، و همچنین انتقال فناوری موشک‌های بالستیک و کمک‌های فنی
- مسدود کردن هدفمند دارایی‌های جهانی ایران و ممنوعیت سفر افراد و نهادهای ایرانی
- مجوز به کشورها برای بازرسی محموله‌های خطوط هوایی ایران ایر و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران برای یافتن کالاهای ممنوعه.
آیا هنوز می‌توان از بازگشت تحریم‌ها اجتناب کرد؟
فرانسه، بریتانیا و آلمان پیشنهاد تمدید مکانیسم ماشه برای مدت محدودی را داده‌اند.
آن‌ها ماه گذشته در نامه‌ای به شورای امنیت نوشتند: «چنین تمدیدی، زمان بیشتری برای مذاکرات فراهم می‌کند تا ضمن حفظ امکان توسل به برقراری مجدد تحریم‌های مرتبط علیه ایران برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، توافق جدیدی منعقد شود».
اگر ایران موافقت کند، شورای امنیت باید قطعنامهٔ جدیدی را تصویب کند.
چین و روسیه، متحدان استراتژیک ایران، اواخر ماه گذشته به طور جداگانه‌ای پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کردند که توافق ۲۰۱۵ را به مدت شش ماه تمدید می‌کند و از همه طرف‌ها می‌خواهد که فوراً مذاکرات را از سر بگیرند. اما آن‌ها هنوز درخواست رأی‌گیری نکرده‌اند.
نقش ایالات متحده در توافق هسته‌ای چیست؟
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در اردیبهشت ۱۳۹۷ و در دورهٔ اول ریاست‌جمهوری‌اش، از برجام خارج شد و تمام تحریم‌های ایالات متحده علیه تهران را بازگرداند. در پاسخ، ایران شروع به کاهش تعهدات هسته‌ایش ذیل این توافق کرد.
ترامپ در ماه فوریه امسال کارزار «فشار حداکثری» علیه ایران را احیا و از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل حمایت کرد. او گفته که پذیرای توافق است، اما همچنین تهدید کرده که اگر ایران با پایان دادن به برنامه هسته‌ایش موافقت نکند، از نیروی نظامی استفاده خواهد کرد.
ایران چه می‌کند؟
در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ آمده است که ایران هرگونه بازگشت تحریم‌ها را «به عنوان دلیلی برای توقف کامل یا جزئی تعهدات خود تحت برجام» تلقی خواهد کرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل، اعلام کرده که ایران «به‌طور چشمگیری» اورانیوم را تا ۶۰ درصد، نزدیک به سطح تقریباً ۹۰ درصد درجهٔ تسلیحاتی، غنی‌سازی می‌کند.
کشورهای غربی می‌گویند نیازی به غنی‌سازی اورانیوم تا چنین سطح بالایی برای مصارف غیرنظامی نیست و هیچ کشور دیگری بدون تولید بمب هسته‌ای این کار را انجام نداده است. ایران می‌گوید برنامه هسته‌ایش صلح‌آمیز است.
موضع روسیه و چین چیست؟
روسیه و چین استدلال می‌کنند که آلمان، فرانسه و بریتانیا از روند حل اختلاف مندرج در توافق هسته‌ای پیروی نکرده‌اند. سه کشور اروپایی مخالفند.
روسیه و چین می‌گویند آلمان، فرانسه و بریتانیا قادر به فعال کردن مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل نیستند زیرا به تعهدات خود ذیل برجام پایبند نبوده‌اند.
در حالی که روسیه و چین در شورای امنیت حق وتو دارند، اما نمی‌توانند از اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران جلوگیری کنند. با این حال، آن‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند که تحریم‌ها را اجرا نکنند و هرگونه تلاش شورای امنیت برای مجازاتشان به دلیل انجام این کار را وتو کنند.
چرا آمریکا و ایران مذاکره نمی‌کنند؟
مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و دولت جو بایدن، سلف ترامپ، پیشرفت چندانی نداشت.
ایران و آمریکا از اردیبهشت ماه امسال مذاکرات غیرمستقیمی را با هدف یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک جدید در مورد برنامه هسته‌ای تهران انجام داده‌اند. اما این مذاکرات پس از بمباران تأسیسات هسته‌ای و موشکی بالستیک ایران توسط اسرائیل و آمریکا در خرداد و تیرماه به حالت تعلیق درآمد.
