هفت هفته پس از حملۀ اسرائیل به بخش‌هایی از زندان اوین، شماری از زندانیان این زندان که به زندان‌های دیگر منتقل شده بودند، روایت مشروحی را از بازگشت توأم با ضرب‌وشتم خود و هم‌بندی‌های‌شان به اوین منتشر کردند؛ روایتی که ادعای قوه قضاییه را به‌شدت رد می‌کند.
محمدمهدی محمودیان، مصطفی تاجزاده و ابوالفضل قدیانی، سه تن از زندانیان سیاسی سرشناس، در گزارش خود با عنوان «روایت یک صحنه‌آرایی برای سرکوب وحشیانه» گفته‌اند حکومت واقعیاتی را انکار می‌کند که بسیاری شاهد آن بوده‌اند و دروغ بودن آن، چه با فیلم و چه بدون فیلم، یک دروغ بدیهی است.
گزارش دیگری هم از این واقعه به‌امضای ۱۴ زندانی سیاسی منتشر شد که در آن گفتند این گزارش «برای ثبت در تاریخ، محکومیت خشونت و افشای دروغ‌های حاکمیت صادر می‌شود تا معلوم شود هزینۀ شیوۀ مدیریت نابخردانه و متوهمانۀ نظام را فرزندان این ملت باید پرداخت کنند».
این در حالی است که قوه قضاییه با انتشار چند ثانیه تصویر «از ابتدای حرکت و لحظه رسیدن به زندان اوین»، ادعا کرده بود که انتقال زندانیان سیاسی از زندان تهران بزرگ «بدون کوچک‌ترین درگیری، ضرب‌وشتم یا هتک حرمت» انجام شده است.
ماجرا از کجا شروع شد؟
اسرائیل پیش‌ازظهر دوم تیرماه، یازدهمین روز از جنگ ۱۲ روزه، برخی مراکز به‌خصوص در تهران را به‌عنوان «نمادهای سرکوب» در جمهوری اسلامی هدف حملات هوایی قرار داد، ازجمله زندان اوین که زندانیان سیاسی مخالف و منتقد حکومت نیز در آن زندانی هستند.
حملهٔ اسرائیل بر اساس گزارش‌های مختلف به مرگ ۷۱ تا ۸۰ نفر منجر شد و خساراتی به درمانگاه و دیگر بخش‌های اوین و همچنین برخی ساختمان‌های اطراف زندان وارد کرد.
سازمان زندان‌های ایران یک روز پس از حملهٔ اسرائیل به زندان اوین اعلام کرد که زندانیان اوین به سایر زندان‌های استان تهران منتقل شده‌اند، اما تا چندین روز گزارش‌های متعددی از «وضعیت بسیار وخیم» زندانیان منتقل‌شده به زندان زنان در قرچک و زندان بزرگ تهران منتشر شد و همزمان از سرنوشت شماری از این زندانیان تا چندین روز هیچ اطلاعی در دست نبود.
قوه قضاییه جمعه ۱۷ مرداد اعلام کرد که این زندان پس از «آواربرداری و ساخت اقامتگاه جدید» مهیای بازگشت زندانیان انتقالی به زندان‌های دیگر شده است، و این اقدام را نتیجهٔ تلاش مسئولان قوهٔ قضاییه برای «به جریان انداختن دوبارهٔ زندگی در اوین» نامید.
گزارشگر صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران هم روز ۱۷ مرداد در گزارشی با نشان دادن بخش ورودی زندان، از تمهیدات مسئولین برای انتقال دوبارهٔ زندانیان به این زندان خبر داد. در آن گزارش اشاره‌ای به جزئیات بازگشت زندانیان نشد و بندهای درون زندان نیز از نگاه دوربین‌ها دور ماند.
اما زندانیان از طریق تماس‌های محدود با بستگان خود و انتشار بیانیه‌ها، و همچنین نرگس محمدی، برندهٔ نوبل صلح، از آن روز به شرح رویدادهایی پرداخته‌اند که در جریان بازگرداندن زندانیان به اوین رخ داده و حاکی از ضرب‌وشتم و خشونت‌های شدید علیه زندانیان، شامل زندانیان سالمند، است.
زندانیان چه گفتند؟
محمدمهدی محمودیان، مصطفی تاجزاده و ابوالفضل قدیانی، سه تن از زندانیانی که خود از زندان تهران بزرگ به اوین برگردانده شدند، گفته‌اند تنها مسئولان زندان عامل این تعرض نبوده‌اند بلکه بیش از هزار نفر از «نیروهای امنیتی، انتظامی، وزارت اطلاعات، سپاه پاسداران و یگان ویژهٔ آن نیز شاهد مستقیم این خشونت، ضرب‌وجرح و بی‌حرمتی آشکار بوده‌اند».
این سه زندانی سیاسی سرشناس روز ۲۱ مرداد گزارشی را منتشر کردند با عنوان «روایت یک صحنه‌آرایی برای سرکوب وحشیانه» و در آن نوشتند حکومت واقعیاتی را انکار می‌کند که بسیاری شاهد آن بوده‌اند و دروغ بودن آن برای مخالفان جمهوری اسلامی، چه با فیلم و چه بدون فیلم، یک دروغ بدیهی است؛ و اگر چنین است، چه اعتمادی می‌توان به ادعاهای این حکومت در موضوع‌هایی کرد که کسی هرگز شاهد آن نبوده است.
محمودیان در روز حادثه نیز در پیامی نوشته بود که زندان اوین بازسازی نشده و بازگرداندن زندانیان از سر «لجاجت» و اقدامی «غیرعاقلانه» است و مسئولان زندان خواسته‌اند «بازگشت وضعیت به روال پیشین را نمایش دهند».
به‌نوشتهٔ محمودیان، مسئولان صدها زندانی سیاسی و امنیتی را از زندان تهران بزرگ به بندهای ۷ و ۸ اوین برگرداندند و درحالی‌که گردآوری این زندانیان از یک روز قبل آغاز شده بود، خانواده‌های زندانیان هیچ اطلاعی از عزیزان خود نداشتند.
حسین رزاق، زندانی سیاسی پیشین، هم در گفت‌وگو با رادیو فردا تأکید کرد که زندانیان سیاسی مانند ابوالفضل قدیانی «با تن مجروح» به اوین منتقل شدند.
به‌گفتهٔ او، ابوالفضل قدیانی ۸۰ ساله، مصطفی تاجزاده، محمدباقر بختیار، مطلب احمدیان، مهدی محمودیان و خشایار سفیدی، از جمله زندانیانی بودند که از زدن دستبند و پابند هنگام انتقال دوباره به اوین خودداری کرده و از سوی نیروهای امنیتی «به‌شدت مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتند».
در بیانیه‌های بعدی، زندانیان نام مرتضی پروین، حسین شنبه‌زاده، سعید احمدی و احسان روازژیان را نیز به اسامی بالا افزوده و نوشتند که مصطفی تاجزاده از سوی مأموران به روی آسفالت خیابان خوابانده و به دستانش دستبند زده شد.
۱۴ تن از زندانیان سیاسی نیز ۱۹ مرداد در گزارش خود از این واقعه نوشتند که صحنه‌های خشونت در روزِ انتقال «به حدی تکان‌دهنده بود که سایر حاضران در محل با سردادن شعار به این عملکرد مسئولان اعتراض کردند».
براساس این گزارش‌ها، مسئولان زندان تهران بزرگ شب قبل از انتقال پذیرفته بودند که زندانیان بدون دستبند و پابند منتقل شوند اما این توافق رعایت نشد و طی یک کشمکش، اتوبوس حامل زندانیانی که حاضر به زدن دستبند نشده بودند، از دیگر اتوبوس‌ها جدا شد، همه را پیاده کردند و درحالی‌که دورتادور را گارد محاصره کرده بود، با اعمال زور تلاش کردند که به زندانیان دستبند بزنند.
در این گزارش‌ها آمده است «در این درگیری، مهدی محمودیان، مطلب احمدیان، محمدباقر بختیار، خشایار سفیدی، حسین شنبه‌زاده، مرتضی پروین، سعید احمدی و احسان روازژیان مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتند. به دلیل اعمال خشونت فیزیکی دست ابوالفضل قدیانی با ۸۰سال سن زخمی شد؛ مصطفی تاجزاده را روی آسفالت خیابان خواباندند و به دستان او دستبند زدند».
۱۴ زندانی سیاسی نوشتند این روند خشونت در قبال زندانیانی انجام شد که «به‌رغم احکام ظالمانه علیه تک‌تک آن‌ها، هنگام بمباران زندان اوین نه‌تنها فرار نکردند بلکه کوشیدند کسانی را که زیر آوار بودند، نجات دهند».
بیانیهٔ ۱۹ مرداد زندانیان از مسئولین قوهٔ قضاییه پرسیده است: «شما که می‌دانستید اعمال خشونت، آن‌هم علیه زندانیان سیاسی، با محکومیت شدید عموم ایرانیان مواجه می‌شود، چرا آن را مرتکب شدید که بعد بخواهید با دروغ آن را منکر شوید؟»
نرگس محمدی در روز انتقال زندانیان در پیامی صوتی تأکید کرد که در جمهوری اسلامی «اعمال خشونت بی‌حد و مرز علیه زندانیان سیاسی و عقیدتی به یک رویه تبدیل شده است».
زهرا رهنورد، از رهبران معترضان سال ۱۳۸۸ که در حبس خانگی به‌سر می‌برد، نیز در واکنش به «ضرب‌وشتم» زندانیان سیاسی هنگام انتقال به زندان اوین نوشت «چهرۀ کریه استبداد و خشونت همچنان بر قامت این نظام حرف اول و آخر است».
زندانیانی که بازگردانده نشده‌اند
اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضاییه، ۱۸ مرداد گفته بود که «تشخیص داده شده که بازگشت برخی از زندانیان به اوین به مصلحت نیست». او به مصلحتی که موجب این تصمیم شده یا نام این زندانیان اشاره نکرد.
اما برخی منابع حقوق بشری گزارش دادند که شماری از زندانیان سیاسی محکوم به اعدام از سایر زندانیان جدا شده و به زندان قزل‌حصار منتقل شده‌اند.
این منابع در ارائهٔ اسامی زندانیان منتقل‌شده به قزل‌حصار، از جمله به بابک شهبازی، پویا قبادی، وحید بنی‌عامریان، محمد تقوی، بابک علی‌زاده و اکبر (شاهرخ) دانشورکار اشاره کردند؛ کسانی که از وضعیت آنان در قزل‌حصار خبری منتشر نشده است.
در بیانیه‌های ۱۹ مرداد و ۲۱ مرداد زندانیان سیاسی نیز به جدا کردن اجباری شماری از زندانیان برای انتقال آن‌ها به قزل‌حصار اشاره شده و صحنه‌های جدایی آن‌ها تلخ توصیف شده است.
در این میان، رضا ولی‌زاده، روزنامه‌نگار ایرانی آمریکایی و همکار پیشین رادیوفردا، نیز در میان زندانیانی بوده است که از اوین به زندان تهران بزرگ منتقل شده بود اما از موقعیت و وضعیت کنونی او هنوز اطلاعی در دست نیست.
قوه قضاییه و حامیانش چه گفتند؟
دستگاه قضائی جمهوری اسلامی در اظهارات متعددی در روزهای گذشته مدعی شد که هیچ‌گونه درگیری در روند انتقال دوبارهٔ زندانیان رخ نداده و این روند با «آرامش، به‌صورت عادی و بدون مسئله» پایان یافته است.
قوه قضاییه ماجرا را به «تلاش ۵ نفر از زندانیان به خودداری از زدن دستبند» محدود کرده و گفته بود که این افراد هم «سرانجام حاضر به رعایت پروتکل‌های قانونی (در خصوص زدن دستبند و پابند هنگام نقل‌وانتقال زندانی) شدند».
دستگاه قضایی یک فیلم کوتاه نیز منتشر کرد، اما محمودیان، قدیانی و تاجزاده در بیانیهٔ ۲۱ مرداد آن را «چند ثانیه از تصاویر گزینشی از ابتدای حرکت از زندان بزرگ تهران و لحظهٔ رسیدن به زندان اوین» دانسته و روایت خشونت در روند انتقال را، از جمله هنگام انتظار چند ساعته بدون آب و غذا برای انتقال و ماجراهای «پر از تحقیر» در حرکت اتوبوس تا به اوین، شرح دادند.
فضل‌الله رنجبر، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، ۲۲ مرداد به خبرگزاری میزان گفت «سرعت عمل و دقت» در «اقدام ارزشمند» بازگرداندن زندانیان به اوین، «نشان‌دهندهٔ احساس مسئولیت و اقتدار» جمهوری اسلامی است. او «رسانه‌های معاند» را متهم کرد که «همیشه سعی می‌کنند اقدامات مثبت جمهوری اسلامی را در افکار عمومی کمرنگ یا معکوس جلوه دهند».
سعید منتظرالمهدی، سخنگوی فراجا، فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، ۲۱ مرداد گفت بعد از بمباران زندان اوین، یگان امنیتی این نیرو «در کمتر از ۵ دقیقه» به محل رسید و ۱۲۷ زندانی سیاسی و امنیتی را که «در حال فرار بودند» دستگیر کرد و دو نفر از آن‌ها با به تن کردن لباس آتش‌نشانی در صدد فرار بودند که شناسایی شدند.
اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضاییه، ۳۱ تیر گفته بود که در بمباران زندان، ۷۵ زندانی خارج شدند که ۴۸ نفر آن‌ها بازگشته یا بازداشت شده و ۲۷ نفر باقی مانده‌اند که در صورت عدم معرفی، به‌زودی دستگیر خواهند شد.
درحالی‌که گزارش‌های بازداشت ایرانیان، تشدید خشونت با زندانیان و اعدام زندانیان در دورهٔ اخیر افزایش یافته و سخنگوی نیروهای انتظامی ۲۱ مرداد از بازداشت بیش از ۲۱ هزار «مظنون» در جریان جنگ اخیر خبر داد، جمهوری اسلامی به ناظران و نهادهای جهانی حقوق بشر اجازهٔ بازدید از زندان اوین پس از استقرار زندانیان و سایر زندان‌ها و بازداشتگاه‌های ایران را نداده است.
کنت بلاک‌ول، نمایندهٔ پیشین آمریکا در کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل، و استفان جی. رپ، دادستان پیشین دادگاه بین‌المللی رواندا و سیرالئون و سفیر پیشین آمریکا در امور جنایات جنگی، از جمله چهره‌هایی هستند که در روزهای گذشته در مقالاتی در نشریات آمریکایی نسبت به وخیم‌تر شدن شرایط نگهداری زندانیان سیاسی، تشدید شکنجه و احتمال تکرار قتل‌عام زندانیان و بازداشتی‌ها در ایران هشدار داده‌اند.
