تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران که بر اساس توافق هسته‌ای میان تهران و قدرت‌های جهانی به حالت تعلیق درآمده بود پس از یک دهه بامداد یکشنبه ششم مهر به وقت تهران به شکل خودکار بازگشتند و پرونده «برجام» به شکل رسمی بسته شد.
در پی رسمیت یافتن دوباره تحریم‌ها، وزرای خارجه سه کشور اروپایی عضو برجام در بیانیه‌ای مشترک ضمن تأکید بر باز ماندن در دیپلماسی به تهران هشدار دادند که از دست زدن به «اقدامات تشدیدکننده وضع» خودداری کند.
مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، هم همچون همتایان اروپایی خود تأکید کرد که بازگشت تحریم‌ها پایان دیپلماسی نیست و راه مذاکره همچنان به روی ایران باز است.
تحریم‌های سازمان ملل از طریق «سازوکار ماشه» یا «اسنپ‌بک» دوباره اعمال می‌شود. مکانیسم یادشده به گونه‌ای طراحی شده است که در شورای امنیت سازمان ملل غیرقابل وتو باشد، به این معنا که چین و روسیه نمی‌توانند جلوی آن را بگیرند.
این دو کشور روز جمعه سعی کردند با ارائه قطعنامه‌ای به شورای امنیت مبنی بر به تعویق انداختن اسنپ‌بک به مدت شش ماه، مانع از بازگشت تحریم‌ها علیه تهران شوند، اما تلاش آنها با رأی منفی ۹ کشور از ۱۵ عضو این شورا مواجه شد.
بازگشت تحریم‌های بین‌المللی که بر اساس قطعنامهٔ ۲۲۳۱ شورای امنیت در سال ۲۰۱۵ تعلیق شده بودند، بار دیگر دارایی‌های ایران در خارج را مسدود و معاملات تسلیحاتی با تهران را متوقف می‌کند و هرگونه توسعهٔ برنامهٔ موشکی بالستیک ایران را، در کنار سایر اقدامات، مشمول مجازات خواهد کرد.
مقام‌های ایرانی از جمله وزرای کابینه مسعود پزشکیان در روزهای اخیر کوشیده‌اند که تأثیر این تحریم‌ها را کوچک جلوه دهند و به مردم بقبولانند که چیزی عوض نخواهد شد. این در حالی است که قیمت دلار روز شنبه در بازار آزاد ایران جهش کرد و به ۱۱۳ هزار تومان هم نزدیک شد.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، ساعاتی قبل از بازگشت تحریم‌ها گفت که «زمین‌گیر» شدن ایران قابل قبول نیست.
او عصر شنبه پس از بازگشت از نشست مجمع عمومی سازمان ملل افزود که «ما توانمندی بسیار داریم و با کمک یکدیگر راهی برای بیرون رفتن... از مشکلات پیدا می‌کنیم».
آقای پزشکیان با اشاره به گفت‌وگوهای خود و وزیر خارجه ایران با مقامات اروپایی دربارهٔ مکانیسم ماشه اعلام کرد: «با آنان در ظاهر به توافقاتی رسیدیم اما بعد که با آمریکا گفت‌وگو کردند، بهانه‌های مختلف می‌آوردند».
رئیس‌جمهور ایران پیش از ترک نیویورک نیز مدعی شده بود آمریکا خواستار آن شده که ایران «تمام اورانیوم غنی‌شدهٔ» خود را تحویل دهد و در مقابل تحریم‌ها به مدت سه ماه به تأخیر بیفتد. او این پیشنهاد را «غیرقابل قبول» دانست.
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، نیز شامگاه شنبه در گفت‌وگو با تلویزیون حکومتی ایران با اذعان به این‌که بازگشت تحریم‌ها «صدمات و آثاری» دارد، سه کشور اروپایی عضو برجام را متهم کرد که سعی کردند از سازوکار ماشه «یک هیولا» بسازند تا به گفته او «ما مجبور به باج دادن و امتیاز دادن به آنها شویم.»
او همچنین گفت که در جریان مذاکرات برای جلوگیری از فعال شدن این سازوکار، همه پیشنهادات ایران توسط طرف مقابل رد شد.
روسیه که از متحدان ایران است، در چند نوبت از اقدام برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران انتقاد کرده است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور، چند ساعت پیش از بازگشت تحریم‌ها به واسطه فعال شدن مکانیسم ماشه گفت که «این اقدام غیرقانونی است و نمی‌تواند اجرا شود»،
او در مقر سازمان ملل در گفت‌وگو با خبرنگاران افزود که نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، نوشته و هشدار داده است که پذیرش بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران «اشتباهی بزرگ» خواهد بود.
فرانسه، آلمان و بریتانیا «سازوکار ماشه» را به دلیل عدول ایران از تعهدات برجامی‌اش، خودداری از همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انجام بازرسی‌ها و بن‌بست در مذاکرات با آمریکا فعال کردند.
جمهوری اسلامی پس از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل که در جریان آن ایالات متحده نیز سه تأسیسات مهم هسته‌ای ایران را هدف قرار داد، همکاری با آژانس را تعلیق کرد.
در همین حال، ایران همچنان ذخایری از اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد را در اختیار دارد که یک گام فنی کوتاه تا سطح تسلیحاتی ۹۰ درصدی فاصله دارد و بر اساس معیارهای آژانس برای ساخت دست‌کم شش بمب اتمی کافی است.
عباس عراقچی روز چهارم مهر گفت که بازرسان آژانس در ایران حضور دارند و به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، این بازرسان که پیشتر تعویض سوخت در نیروگاه بوشهر را مشاهده کرده بودند، تأیید کردند در ایران مانده و در حال بازدید از دومین سایت آسیب‌ندیده در جنگ ۱۲ روزه هستند.
ظاهرا استقبال از بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از جمله واپسین تلاش‌های تهران پیش از بازگشت تحریم‌ها بوده، اما کشورهای اروپایی این همکاری را برای جلوگیری از تحریم‌ها کافی ندانستند.
آژانس و ایران شهریورماه با میانجی‌گری مصر توافقی امضا کردند تا راه را برای ازسرگیری همکاری‌ها هموار کنند، از جمله در زمینهٔ ازسرگیری بازرسی‌ها از تأسیسات هسته‌ای ایران.
تهران تهدید کرده که در صورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، این توافق را لغو کرده و همهٔ همکاری‌ها با آژانس را قطع خواهد کرد.
در همین زمینه رئیس‌جمهور ایران روز شنبه در گفت‌وگو با شبکه ان‌بی‌سی هشدار داد در صورت بازگشت تحریم‌ها، ایران اجازه بازرسی از تأسیسات هسته‌ای خود را نمی‌دهد.
عصر روز شنبه و در آستانه بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، قیمت دلار آمریکا در بازار آزاد ایران از ۱۱۲ هزار تومان گذشت.
در سایت‌هایی که به طور غیررسمی قیمت ارزهای خارجی در بازار ایران را ثبت می‌کنند، قیمت دلار آمریکا در روز شنبه تا ۱۱۲ هزار و ۹۰۰ تومان هم افزایش یافت.
در همین روز، بانک مرکزی ایران برای خرید و نگهداری ارزهای دیجیتال موسوم به «استیبل‌کوین» مانند «تتر» محدودیت اعمال کرد. رسانه‌های ایران می‌گویند که این تصمیم برای کنترل بازار ارز و خروج سرمایه از کشور به دلیل بازگشت تحریم‌های بین‌المللی گرفته شده است.
همچنین وزارت خارجه جمهوری اسلامی سفرای ایران در سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان را به تهران فراخواند و دلیل این اقدام، «مشورت» با سفرا اعلام شد.
از سوی دیگر اسرائیل که روز ۲۳ خرداد با حمله به فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته‌ای ایران، جنگ ۱۲ روزه را آغاز کرد، خواستار اقدام جامعه جهانی برای جلوگیری از بازسازی برنامه هسته‌ای ایران شده است.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، روز جمعه در سخنرانی خود در سازمان ملل با اشاره به حملات کشورش و آمریکا افزود: «نباید اجازه دهیم ایران ظرفیت‌های نظامی ـ هسته‌ای و ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را بازسازی کند. این ذخایر باید از میان برداشته شوند و فردا، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران باید بازگردانده شوند.»
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که از زمان بازگشت به کاخ سفید خواستار توقف کامل غنی‌سازی و ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شده است، در پی حملات بامداد اول تیر ارتش ایالات متحده به سه سایت هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان چند بار اعلام کرده که این مراکز به شکل کامل نابود شده‌اند.
این در حالی است که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی،یک روز پیش از سفر مسعود پزشکیان به نیویورک در هفته گذشته، به‌صراحت اعلام کرد که ایران حاضر به توقف غنی‌سازی اورانیوم نیست.
