آیا حملهٔ ناکام اسرائیل به مقر گروه افراطی حماس در پایتخت قطر به کلیدی برای گشودن قفل بستهٔ جنگ دو سالهٔ غزه تبدیل شد؟
روزنامهٔ وال‌استریت جورنال به این پرسش پاسخ آری داده و در مقاله‌ای مشروح در شمارهٔ روز یکشنبه ۱۳ مهر توضیح داده که چگونه موشک‌هایی که سه هفته پیش جنگنده‌های اسرائیلی به‌منظور کشتن سران حماس در دوحه شلیک کردند، به‌سرعت زمینه‌ساز تنظیم طرحی شد که اکنون دونالد ترامپ آن را «طرح صلح» برای «پایان دادن به سه هزار سال مناقشهٔ خاورمیانه» می‌داند.
روزنامهٔ اسرائیلی جروزالم پست نیز در گزارشی به «هنر معامله‌گری» دونالد ترامپ برای نگاه‌داشتن همهٔ طرف‌ها، شامل سران قطر و مصر و ترکیه، پای میز مذاکرات تا گرفتن «بله» از آن‌ها پرداخته است.
ترامپ پس از آن‌که دوشنبهٔ گذشته در نشست کاخ سفید رسماً پاسخ آریِ نتانیاهو را در مورد طرح تنظیم‌شده دریافت کرد، از جمعه ۱۱ مهر فشار بر حماس را تشدید کرد و به این گروه افراطی که در فهرست تروریستی آمریکا و اتحادیهٔ اروپا نیز قرار دارد، ضرب‌الاجل داد که اگر تا بامداد ۱۴ مهر طرح را نپذیرد، باید منتظر جهنمی بی‌سابقه باشد.
حدود چهار ساعت بعد واکنش حماس به این ضرب‌الاجل مثبت بود یا دست‌کم بخش‌هایی از پیشنهاد را پذیرفت، هرچند تأکید کرد که باید بر سر بندهایی از آن گفت‌وگو شود.
آقای ترامپ روز شنبه ۱۲ مهر فشار بر حماس را برای عدول آن‌ها از بهانه‌جویی تشدید کرد و هم‌زمان با آن، نقشه‌ای را منتشر کرد که نشان می‌داد برخلاف گفتهٔ ارتش اسرائیل، در مرحلهٔ نخستِ طرح، پس از آغاز بیرون‌بردن نیروهایش، در مناطقی مانند رفح و دالان‌های راهبردی غزه باقی خواهد ماند، نه آن‌گونه که بنیامین نتانیاهو از «ادامهٔ استقرار نیروها در عمق غزه» سخن گفته بود.
اکنون اسرائیل، آمریکا و حماس مذاکره‌کنندگان خود را راهی مصر کرده‌اند تا بر سر جزئیات فنی طرح گفت‌وگو کنند. هم ترامپ نشان داده که برای این کار بی‌صبر است و هم نتانیاهو تأکید کرده که مذاکرات تنها برای چند روز خواهد بود، نه بیشتر.
طرح آقای ترامپ اکنون تنها به دار است و تا به بار نشستن فاصله دارد، اما از یک‌سو مردم اسرائیل و خانوادهٔ ۴۸ گروگان زنده یا کشته‌شدهٔ اسرائیلی در دست حماس برای عملی شدن طرح ابراز امیدواری می‌کنند و از سوی دیگر، مردم غزه که از دو سال آوارگی و تحمل ده‌ها هزار کشته در حملات اسرائیل فرسوده و عاصی شده‌اند، تأکید دارند تنها فردی که می‌تواند آن‌ها را از فلاکت و جنگ نجات دهد، دونالد ترامپ است.
احتمال پایان جنگ در شرایطی مطرح است که اسرائیل در یک روند پیوسته در افکار عمومی جهانی تضعیف شده، شمار زیادی از دولت‌های غربی متحدش کشور فلسطین را به رسمیت شناخته و اقدام به اعمال برخی تحریم‌های تسلیحاتی علیه اسرائیل کرده‌اند.
از موشک در دوحه تا رونمایی از طرح چه گذشت؟
به نوشتهٔ وال‌استریت جورنال، بخش کلیدی تلاش دیپلماتیکی که پس از حملهٔ اسرائیل به مقر حماس در دوحه به جریان افتاد، مجموعه‌ای از جلسات فشرده و گاه پرتنش با مشارکت استیو ویتکاف، فرستادهٔ ویژهٔ آمریکا در امور خاورمیانه، جرد کوشنر، داماد و مشاور ارشد پیشین آقای ترامپ، ران درمر، وزیر امور راهبردی اسرائیل و مقامات ارشد قطر، نمایندگانی از تشکیلات خودگردان فلسطینی و مقاماتی از عربستان سعودی بود.
بر اساس این گزارش، چند روز قبل از آن‌که بر اساس تصمیم کابینهٔ امنیتی اسرائیل، جنگنده‌های این کشور به‌سوی دوحه پرواز کنند تا بمب‌های خود را بر فراز مقر حماس رها کنند، ویتکاف در خانهٔ خود در میامی میزبان کوشنر و درمر بود تا در مورد تدوین یک طرح تازه برای خاتمهٔ جنگ رایزنی کنند.
این گزارش حاکی است ران درمر هیچ نشانه‌ای از حملهٔ قریب‌الوقوع اسرائیل به مقر حماس در دوحه به میزبان خود بروز نداد. پس از آن اما ویتکاف و کوشنر از عدم هماهنگی ابراز شگفتی کرده و آزردگی خاطر خود را نشان دادند؛ ویتکاف به درمر گفت «این رفتار یک دوست نیست».
به‌نوشتهٔ وال‌استریت جورنال، درحالی‌که نشست مجمع عمومی سازمان ملل نزدیک می‌شد، نخست‌وزیر قطر که کشورش از تعرض اسرائیل به حریم خود در خشم بود، در تماس با ویتکاف، پیشنهاد جدیدی ارائه داد.
پس از این تماس‌ها، این احتمال بررسی شد که آیا ترامپ مایل است میزبان یک نشست با شرکت رهبران عرب و مسلمان برای بحث در مورد طرحی باشد که به نام آمریکا ارائه شود یا نه.
آقای ترامپ طرح تیم خود را که ابتدا در هفت بند تنظیم شد، فرصتی برای پایان دادن به جنگ بدون ورود به جزئیات زیاد و به‌عنوان یک طرح کلی تلقی کرد که اهداف اصلی را فراهم می‌کند: خاموش شدن آتش گلوله‌ها و صدای بمباران‌ها، آزادی گروگان‌ها و آغاز روند بازسازی غزه.
جلسات طولانی و طاقت‌فرسا در هتل نتانیاهو
در سفر بنیامین نتانیاهو به آمریکا برای شرکت در مجمع عمومی کاخ سفید، در حالی‌که او در نیویورک بود، بخش بزرگی از دیدارهایش با رسانه‌ها و یا کارهای دیگرش را لغو کرد و هم‌زمان، ویتکاف و کوشنر با رفت‌وآمدهای مکرر به محل اقامت نتانیاهو و درمر و «بالا و پایین رفتن بین طبقات هتل»، در «جلسات طولانی و طاقت‌فرسا» حضور یافتند.
در نشستی که دونالد ترامپ روز دوم مهر در نیویورک برگزار کرد و رجب طیب اردوغان را به‌عنوان «دوست نزدیک» خود در صدر جلسه نشاند و امیر قطر، پادشاه اردن، رؤسای‌جمهور مصر، پاکستان و نمایندگان ارشد امارات و نخست‌وزیر مالزی را در اطراف میز گرد آورد، استیو ویتکاف نکات اصلی طرح را که گسترش یافته و به ۱۰ ماده تغییر یافته بود، برای رهبران تشریح کرد.
به‌نوشتهٔ وال‌استریت جورنال، آقای ترامپ متعهد شد که نگرانی‌ها و ملاحظات سران عرب و اسلامی را در طرح در نظر خواهد گرفت و به‌ویژه گفت به نتانیاهو فشار خواهد آورد تا نتواند کرانهٔ باختری را به خاک اسرائیل منضم کند.
بر اساس این گزارش، ویتکاف و مارکو روبیو، وزیر خارجهٔ آمریکا، پس از آن جلسه، نشست‌های فشرده‌ای با سران عرب که در آن دیدار شرکت داشتند، برگزار کردند و ملاحظات آن‌ها را در پیش‌نویس طرح گنجاندند.
وال‌استریت جورنال می‌گوید هم‌زمان، عبدالله بن‌زاید آل‌نهیان، وزیر خارجهٔ امارات که کشورش با اسرائیل پیمان صلح دارد، با نتانیاهو در هتل محل اقامت او دیدار کرد و گفت زمان پایان دادن به این بحران فرا رسیده است.
نهایتاً اسرائیل با نگرانی از محدودیت آزادی عمل نظامی خود در غزه و یا هر طرحی که زمینه‌ساز تشکیل کشور فلسطین شامل غزه هم بشود، مجموعه‌ای از اصلاحات را ارائه کرد که آمریکا آن را در طرح ۲۱ ماده‌ای گنجاند.
این گزارش افزوده که اندک‌زمانی پیش از رونمایی از طرح از سوی ترامپ در کاخ سفید، رهبران عرب و مسلمان در تماس با کاخ سفید گفتند طرح نهایی دقیقاً چیزی نیست که ابتدا بر سر آن توافق کرده بودند و خواهان تعویق موعد اعلام طرح شدند، اما ترامپ تصمیم گرفت طبق برنامهٔ خود طرح را منتشر کند.
آمریکا سرانجام طرح ۲۰ ماده‌ای را روز دوشنبه ۷ مهر پس از ملاقات بنیامین نتانیاهو با دونالد ترامپ در کاخ سفید منتشر کرد. یکی از بندهای طرح، پوزش‌خواهی اسرائیل از قطر بود که چون نتانیاهو آن را سریعاً عملی کرد، در طرح ذکر نشد.
«هنر معامله‌گری»
روزنامهٔ جروزالم پست یکشنبه ۱۳ مهر نوشت دونالد ترامپ روشی را برای این توافق به کار برد که در سایر توافق‌ها نیز از خود نشان داده است: ابتدا از همهٔ طرف‌ها پاسخ موافق را نسبت به یک هدف کلی می‌گیرد و سپس آن‌ها را وارد مذاکرات بر سر جزئیات می‌کند. او بدون در نظر گرفتن ملاحظاتی که هر یک از طرف‌ها عنوان کرده، در حال پیشبرد طرح است و اهرم فشار را بر سر همهٔ آن‌ها نگاه داشته است.
به نوشتهٔ این روزنامه، این همان شیوه‌ای است که آقای ترامپ در جنگ ۱۲ روزهٔ اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران نیز به کار برد؛ قبل از تکمیل جزئیات، به‌محض شنیدن آمادگی دو طرف اسرائیلی و ایرانی برای پایان دادن به جنگ، آن را رسانه‌ای کرد، زیرا برای او همان آمادگی کلی ملاک اصلی است.
جروزالم پست نوشت دیدگاه آقای ترامپ برای پایان دادن سریع به جنگ‌ها در دههٔ ۱۹۸۰ میلادی در ذهن او شکل گرفته است؛ زمانی‌که آمریکا در حال تنظیم راه‌هایی برای بیرون آمدن از زیر بار جنگ ویتنام و عواقب مرگبار و ویرانگر آن بود تا از گسترش جنگ و تبدیل آن به خسارتی محض، مانند جنگ جهانی اول، جلوگیری شود.
این روزنامه نوشت «هنر معامله‌گری» ترامپ اکنون در آزمون قرار گرفته است.
سایت اقتصادی اسرائیلی کالکالیست نیز یکشنبه ۱۳ مهر، در آستانهٔ مذاکرات مصر بر سر جزئیات طرح آمریکایی، با اشاره به میلیاردها دلار پول قطر که در طول ۱۹ سال حکومت حماس بر غزه به‌سوی این باریکه روان بود، نوشت «همه‌چیز با پول قطر شروع شد»، پولی که حماس آن را به زیرساخت‌های تروریستی معطوف کرد و این گروه را «تا خرخره به سلاح و موشک مجهز کرد» و اکنون نیز «پول قطر با تغییر مسیر، شاید پایان‌دهندهٔ فاجعهٔ جنگ باشد».
«زندگی و مرگ ملت‌ها در میان است»
روزنامهٔ هاآرتص یکشنبه ۱۳ مهر نوشت: در غزه، در اورشلیم، در رام‌الله، در دوحه و در واشینگتن، نشانه‌هایی حاکی از آتش‌بس، آزادی گروگان‌ها و توافق قریب‌الوقوع احتمالی دیده می‌شود. روزهای جاری یک آزمون برای ترامپ است که آیا رویکرد و طرح او عملی خواهد شد یا نه.
هاآرتص با اشاره به وجود ملاحظات داخلی برای همهٔ طرف‌های درگیر، نوشت آن‌ها پاسخ «آری» داده‌اند اما در کنار این «بلهٔ اصولی»، فهرستی طولانی از شرایط را ارائه می‌کنند و خواهان تضمین‌های متعدد هستند.
این روزنامه که منتقد بنیامین نتانیاهو و دولت اوست، نوشت ترامپ باید از جمله نشان دهد که آیا می‌تواند بنیامین نتانیاهو را کنترل کند یا نه. این نوشتهٔ هاآرتص در حالی است که نتانیاهو تأکید دارد که طرح را خود او و تیم آقای ترامپ نهایی کردند تا در شرایطی که حماس و حامیانش در صدد انزوای اسرائیل بودند، «ورق برگردد».
به‌نوشتهٔ هاآرتص اما رویداد جاری تنها یک معامله نیست، «مسئلهٔ مرگ و زندگی ملت‌ها در میان است» و باید دید که «این واقعاً پایان جنگ است یا تنها یک صحنه در انتظار دور دیگر از خون‌ریزی و ویرانی»؟
