اروپا در حال افزایش هزینه‌های دفاعی است. اما یک مسئله تا حد زیادی نادیده گرفته شده است؛ چگونه در صورت بروز یک درگیری، تجهیزات نظامی از یک کشور به کشور دیگر در اسرع وقت منتقل شود.
سال‌هاست که دربارهٔ «شنگن نظامی»، منطقه‌ای که در آن تسلیحات و سربازان می‌توانند مانند غیرنظامیان آزادانه و بدون گذرنامه این بلوک در منطقه جابه‌جا شوند، صحبت می‌شود. اما تاکنون، با وجود افزایش نگرانی‌های امنیتی ناشی از جنگ اوکراین، این امر برای اتحادیه اروپا و ناتو دست‌نیافتنی مانده است.
کمیسیون اروپا قرار است روز ۱۹ نوامبر (۲۸ آبان) آخرین تلاش خود را برای دستیابی به این هدف تا پایان این دهه ارائه کند.
آخرین نسخه از پیش‌نویس پیشنهادهای این کمیسیون، که رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی آن‌ها را مشاهده کرده است، به دو راه برای دستیابی به این هدف اشاره می‌کند: اول، صرف هزینه برای صدها «نقاط حساس» در سراسر قاره مانند خطوط راه‌آهن، بنادر و پل‌ها، از جمله در اوکراین و مولداوی که نامزدهای عضویت در اتحادیه اروپا هستند، و این سند آن‌ها را برای ادغام در ساختارهای حمل‌ونقل نظامی اتحادیه اروپا حیاتی می‌داند.
و دوم، کاهش بوروکراسی اداری برای از میان برداشتن موانعی چون قوانین و بروکراسی ملی مختلف به منظور انتقال سریع و آسان دارایی‌های نظامی از یک کشور اتحادیه اروپا به کشور دیگر.
حرف زیاد، پیشرفت کم
در سال ۲۰۱۷، ایدهٔ «شنگن نظامی» به یک «حوزهٔ دارای اولویت» تبدیل شد و کمیسیون اروپا برای سال‌های ۲۰۱۸، ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴ برنامه‌های عملیاتی تدوین کرد؛ با این حال، پیشرفت کمی حاصل شد.
دیپلمات‌های اتحادیه اروپا که به شرط ناشناس ماندن با رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی صحبت کردند، گفته‌اند که پیشرفت حداقلی مطمئناً به‌دلیل عدم تلاش نیست. به گفتهٔ آن‌ها، این موضوع معمولاً هر زمان که همکاری اتحادیه اروپا و ناتو مورد بحث قرار می‌گیرد، در صدر دستور کار است، اما آن‌ها می‌گویند هیچ یک از این دو سازمان هرگز واقعاً آن را نپذیرفته‌اند.
ناتو از مدت‌ها پیش امیدوار است که اتحادیه اروپا قدرت قانونگذاری و بودجهٔ بیشتری را به تحرک نظامی اختصاص دهد، به خصوص که اکنون ۲۳ کشور از ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا نیز بخشی از این اتحاد نظامی هستند.
جنگ در اوکراین تنها به فوریت افزایش بودجه در تمام اقلام مرتبط با امور دفاعی افزوده است.
در عین حال، در اتحادیه اروپا این نگرانی وجود داشته که ناتو بیش از حد بر صرف هزینه برای تجهیزات نظامی گران‌قیمت تمرکز کرده و کمتر به نحوه حمل‌ونقل و در دسترس قرار دادن آن برای سایر اعضای اتحادیه پرداخته است.
هدف جدید ناتو برای صرف ۳.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی به منظور تدارک تجهیزات نظامی تا سال ۲۰۳۵ و ۱.۵ درصد اضافی برای سرمایه‌گذاری غیرنظامی، مانند تحرک نظامی، تا حدودی به این موضوع می‌پردازد.
اما همان‌طور که در سند کمیسیون اروپا آمده، این موضوع هنوز تا حد زیادی منوط به ارادهٔ کشورهای مختلف است.
در این سند آمده است: «در حالی که کشورهای عضو همچنان آزادند تا به عنوان بخشی از امنیت و دفاع ملی خود تصمیم بگیرند که آیا به نیروهای مسلح خارجی اجازه عبور از خاک‌شان را بدهند یا خیر، اتحادیه اروپا باید چارچوبی برای تحرک نظامی داشته باشد که نیازهای نظامی و غیرنظامی را متعادل کند».
هدف این کمیسیون اروپایی که ماموریت آن در سال ۲۰۲۹ به پایان می‌رسد، «ایجاد یک منطقهٔ تحرک نظامی در سراسر اتحادیه اروپا تا پایان سال ۲۰۲۷ به عنوان اولین گام برای دستیابی تدریجی به یک “شنگن نظامی” در ابعاد نظارتی، زیرساختی و قابلیت‌ها است».
آیا پول کافی وجود خواهد داشت؟
پرسش این است که آیا این بار پول نقد در دسترس خواهد بود یا خیر.
در آخرین بودجهٔ شش ساله اتحادیه اروپا (۲۰۲۱-۲۰۲۷)، حدود ۱.۷ میلیارد یورو (دو میلیارد دلار) برای زیرساخت‌های حمل‌ونقل با کاربرد دوگانهٔ غیرنظامی/نظامی اختصاص داده شده بود که بر ۹۵ پروژه در ۲۱ کشور متمرکز بود. اما در این سند اشاره شده است: «تقاضا برای بودجهٔ اتحادیه اروپا به‌شکل قابل توجهی از منابع موجود فراتر رفت و درخواست‌ها بیش از حد بوده است».
بنابراین، برای بودجهٔ بلندمدت بعدی (۲۰۲۸-۲۰۳۴)، کمیسیون اروپا ۱۷ میلیارد و ۶۵۰ میلیون یورو برای زیرساخت‌های حمل‌ونقل با کاربرد دوگانه با تمرکز بر ۵۰۰ «پروژهٔ مهم» که در آن‌ها حمل‌ونقل تجهیزات نظامی باید سریع‌تر و روان‌تر شود، پیشنهاد داده است.
اما آیا این اتفاق خواهد افتاد؟ به‌خصوص که کشورهای عضو همیشه پیشنهاد اولیهٔ کمیسیون را تضعیف می‌کنند و ترجیح می‌دهند پول اتحادیه اروپا را به بخش‌های دارای «رأی برنده» مانند کشاورزی، شیلات و سایر انواع هزینه‌های اجتماعی اختصاص دهند.
راه‌آهن همچنان مهمترین شیوه حمل‌ونقل است که بیشترین پول در مورد تحرک نظامی صرف آن شده است و احتمالاً این روند ادامه خواهد یافت. اتحادیه اروپا در اوایل سال جاری میلادی بر سر چهار کریدور تحرک نظامی چندمنظوره و اولویت‌دار (شمال، جنوب، شرق و مرکز) توافق کرد. کریدور شمالی، که عمدتاً هلند را به آلمان و لهستان و سپس به اوکراین متصل می‌کند، پیشرفته‌ترین کریدور است.
سند کمیسیون اروپا به یک خط آهن ۲۲ کیلومتری، که غرب اوکراین را به اسلواکی و بقیه اروپای مرکزی متصل می‌کند، اشاره کرده است؛ ریل راه‌آهن استاندارد اروپایی که در ماه سپتامبر افتتاح شد.
همچنین اشاره می‌کند که «کارهای مقدماتی برای استقرار ریل استاندارد اسمی اروپا در کریدورهای حمل‌ونقل اروپایی که مولداوی و اوکراین را به کشورهای عضو اتحادیه اروپا متصل می‌کنند، در حال انجام است».
ایدهٔ اصلی این است که تمام اتحادیه اروپا، از جمله کشورهای نامزد، از این پس از یک ریل یکسان استفاده کنند.
کمیسیون اروپا همچنین مشتاق است تا برای سایر اقلام حیاتی مربوط به جابه‌جایی نظامی مانند حمل‌ونقل هوایی باری، کشتی‌های دو منظوره و واگن برای قطارها جهت جابه‌جایی تجهیزات نظامی سنگین مانند موشک و تانک، بودجه اختصاص دهد.
بهبود «تحرک نظامی»
با این حال، در نهایت، بزرگترین تغییراتی که اتحادیه اروپا می‌تواند ایجاد کند، در قانونگذاری برای آسان‌تر کردن جابه‌جایی نیروها و تجهیزات است. اخذ مجوز برای حمل‌ونقل نظامی از یک کشور اتحادیه اروپا به کشور دیگر می‌تواند تا ۴۵ روز طول بکشد.
هدف تعیین‌شده توسط بروکسل، سه روز است. جای تعجب است که قوانین هماهنگ اتحادیه اروپا برای حمل‌ونقل کالاهای خطرناک در مورد حمل‌ونقل نظامی اعمال نمی‌شود، به این معنی که اغلب باید ترتیبات موقت مورد توافق قرار گیرد.
این تغییر خواهد کرد و کمیسیون اروپا قصد دارد برای موارد بیشتری تلاش کند.
پیشنهاد دیگر این است که مجوز جابه‌جایی تجهیزات نظامی بین کشورهای عضو دیگر نیازی به تمدید سالانه نداشته باشد. این مجوزها صرفاً تا زمان لغو معتبر خواهند بود. کشورهای غیرعضو اتحادیه اروپا نیز می‌توانند بخشی از این تغییر باشند.
کلید این امر، چیزی به نام «سیستم واکنش پیشرفتهٔ تحرک نظامی اروپا» است که می‌تواند ظرف ۴۸ ساعت پس از پیشنهاد کمیسیون اروپا یا یک کشور عضو اتحادیه اروپا فعال شود.
در صورت فعال شدن، و بروز شرایط اضطراری نظامی احتمالی، حمل‌ونقل نظامی فرامرزی فقط به اطلاع‌رسانی قبلی برای جابه‌جایی تجهیزات نظامی نیاز خواهد داشت. اکثر رویه‌های استاندارد، بجز تشریفات گمرکی، می‌توانند نادیده گرفته شوند.
البته، همه این پیشنهادات باید مورد توافق کشورهای عضو اتحادیه اروپا قرار گیرد و اغلب به اتفاق آرا نیاز دارند. با توجه به افزایش فوریت اتحادیه اروپا برای افزایش حضور نظامی، به‌دلیل جنگ جاری در اوکراین، این ممکن است بهترین فرصت ممکن برای دستیابی به «شنگن نظامی» باشد.
