بامداد ۱۹ شهریور، هنگامی که دسته‌های پهپاد روسی وارد حریم هوایی بلاروس شدند و به سمت مرز لهستان حرکت کردند، یک افسر نظامی بلاروسی گوشی خط ویژه را برداشت و با همتای لهستانی خود تماس گرفت تا به او هشدار دهد.
این نخستین بار نبود و لهستان هم تنها همسایه‌ای نبود که چنین تماسی از بلاروسی‌ها دریافت کرد. در لیتوانی، همسایه شمال‌غربی بلاروس، نیز مقام‌های نظامی هشدار مشابهی دریافت کردند.
روسیه جنگ پهپادی خود علیه اوکراین را شدت بخشیده و به‌طور روزافزون آسمان بلاروس را با این پرنده‌های انفجاری پر می‌کند؛ موضوعی که دولت بلاروس را بر سر چندراهی گذاشته و به دردسر انداخته است.
آیا بلاروس باید تصمیم بگیرد پهپادهای روسی را سرنگون کند؟ آیا با جنگ الکترونیک آن‌ها را مختل کند؟ آیا به همسایگانش هشدار بدهد؟ یا همهٔ این کارها را با هم انجام دهد. نکته این‌که مینسک باید این کار را بدون رنجاندن مسکو انجام دهد، چون ساختارهای نظامی و امنیتی روسیه با بلاروس درهم‌تنیده است.
بر اساس برآورد رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی که بر پایهٔ اظهارات رسمی، گزارش‌های منابع باز و آمار گروه نظارتی «هایون بلاروس» – که در فوریه ۲۰۲۵ توسط مقام‌ها تعطیل شد – تهیه شده، از ژوئیه ۲۰۲۴ تاکنون دست‌کم ۷۰۰ پهپاد روسی وارد حریم هوایی بلاروس شده‌اند.
تعداد پهپادهایی که توسط ارتش بلاروس سرنگون یا رهگیری شده‌اند مشخص نیست؛ تنها چند حادثه از سوی دولت یا رسانه‌های دولتی اعلام شده است. با این حال از ژوئیه ۲۰۲۴ تاکنون ده‌ها گزارش تأییدنشده – عمدتاً در شبکه‌های اجتماعی – منتشر شده مبنی بر این‌که بقایای پهپادها در خاک بلاروس فرود آمده است.
از جمله این حوادث، رویداد بامداد ۲۹ اوت ۲۰۲۴ است که در آن یک جنگندهٔ بلاروسی برخاست و یک پهپاد انتحاری را در منطقهٔ جنوبی هومل سرنگون کرد؛ نخستین حادثهٔ شناخته‌شده‌ای که در آن مینسک عمداً یک پهپاد روسی را رهگیری کرد.
با این حال، در اکثر موارد شناخته‌شده، مقام‌های بلاروس نه چیزی گفته‌اند و نه اقدامی انجام داده‌اند.
ورود پهپادها عنصر بالقوه انفجاری تازه‌ای به روابط گاه متشنج بین بلاروس و روسیه افزوده است؛ روسیه از همسایهٔ بسیار کوچک‌تر غربی خود به‌عنوان منطقهٔ استقرار برای جنگ علیه اوکراین و محلی برای استقرار سلاح‌هایی که می‌توانند ناتو را تهدید کنند، استفاده کرده است.
آرتسیوم شری‌بمن، تحلیلگر سیاسی بلاروسی وابسته به بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، می‌گوید: «این پهپادها مرتب از مسیر خود منحرف می‌شوند، وارد بلاروس می‌شوند و خارج از کنترل پرواز می‌کنند، و این اولویت لوکاشنکو است، نه روسیه، که پهپادها بر سر و بام مردم بلاروس فرود نیایند.»
وزارتخانه‌های دفاع لهستان و لیتوانی به درخواست رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی برای اظهارنظر دربارهٔ این موضوع پاسخ نداده‌اند. اما یک معاون وزیر دفاع لیتوانی در اظهاراتی برای خبرنگاران تأیید کرد که مقام‌های بلاروس روز دهم سپتامبر (۱۹ شهریور) همتایان لیتوانیایی خود را از ورود پهپادها آگاه کرده‌اند.
کارولیس آلکسا روز هفدهم سپتامبر گفت: «ارتباط با بلاروس برقرار شد، اما ما کاملاً می‌دانیم که بلاروس نه شریک ماست و نه به هیچ‌وجه کشور متحد ما. یک خط تماس فوری وجود دارد و در مواقع لازم از آن استفاده می‌شود.»
پاندول لوکاشنکو
لوکاشنکو که بیش از سه دهه در قدرت و عملاً بی‌رقیب بوده، میان گشودن کشورش به غرب و تسلیم شدن به فشار مسکو برای ادغام نزدیک‌تر، در نوسان بوده است.
پس از یک دورهٔ کوتاه گشایش در نخستین دورهٔ ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ – سفر مایک پومپئو به مینسک در فوریه ۲۰۲۰ نخستین سفر یک وزیر خارجهٔ آمریکا طی ۲۶ سال بود – لوکاشنکو پس از انتخاباتی در اوت همان سال که به‌طور گسترده متقلبانه توصیف شد، دوباره به سوی روسیه چرخید.
ماه‌ها اعتراض بی‌سابقهٔ خیابانی مخالفان به سرکوب گستردهٔ هزاران معترض انجامید که باعث شد لوکاشنکو دوباره به «جایگاه منفور» خود بازگردد.
تهاجم همه‌جانبهٔ روسیه به اوکراین در فوریهٔ ۲۰۲۲ دولت لوکاشنکو را به لرزه انداخت، اما او در برابر فشار روسیه برای اعزام نیروهای بلاروسی به اوکراین مقاومت کرد تا بی‌طرفی خود را حفظ کند. از بیمارستان‌های بلاروس به‌طور گسترده برای درمان سربازان مجروح روسی استفاده شده است.
اما پرواز پهپادهای روسی از حریم هوایی بلاروس خطر خاصی برای مینسک ایجاد می‌کند.
اولکسی ایژاک، تحلیلگر مؤسسه ملی مطالعات راهبردی در کی‌یف، می‌گوید: «یک قانون نسبتاً روشن وجود دارد: تا زمانی که بلاروس از نیروهای خود در این جنگ استفاده نکند و سرزمین خود را برای حملهٔ آشکار به اوکراین یا کشورهای ناتو در اختیار قرار ندهد، کشور بی‌طرف محسوب می‌شود و کسی به بلاروس دست نخواهد زد.»
ایتویداس باجاروناس، سفیر پیشین لیتوانی در روسیه و بریتانیا، می‌گوید: «لوکاشنکو احتمالاً سعی می‌کند این موضوع – سقوط پهپادهای روسی در داخل بلاروس – را پنهان نگه دارد، زیرا نمی‌خواهد جمعیت بلاروس از روسیه بترسند یا از آن خشمگین شوند.»
مقام‌ها همچنین تلاش کرده‌اند اطلاع‌رسانی در شبکه‌های اجتماعی دربارهٔ پهپادها در حریم هوایی بلاروس را کنترل و سرکوب کنند.
در اکتبر ۲۰۲۴، یک واحد ویژهٔ پلیس همراه با مأموران کاگ‌ب یک زن را در شهر جنوبی کالینکاویچی، پس از انتشار ویدئویی از سقوط یک پهپاد که با دوربین مداربستهٔ خانه‌اش ضبط شده بود در یک گروه چت شهری، بازداشت کردند. این زن به ایجاد وحشت و انتشار اطلاعات نادرست متهم شد.
چه کسی پهپادها را مختل می‌کند؟
دلیل دیگری نیز برای سقوط پهپادهای روسی در بلاروس وجود دارد: جنگ الکترونیک یا اخلال سیگنالی.
چند ساعت پس از حادثهٔ پهپادها که حدود ۲۰ پهپاد وارد حریم هوایی لهستان شدند، رئیس ستاد کل ارتش بلاروس در بیانیه‌ای غیرمعمول که به زبان انگلیسی منتشر شد، گفت برخی از پهپادهای روسی هنگام پرواز در حریم هوایی بلاروس به‌دلیل اخلال الکترونیکی از مسیر خارج شدند. او گفت این پهپادها توسط پدافند بلاروس سرنگون شدند.
او نگفت پهپادها متعلق به کدام کشور بودند. اوکراین نیز توانایی‌های گسترده‌ای در حوزهٔ پهپاد دارد و تقریباً هر شب حملات هوایی به اهداف روسیه انجام می‌دهد.
با این حال، یک دیپلمات لیتوانی گفت به احتمال زیاد اخلال الکترونیکی از سوی اوکراین بوده است.
طبق گزارش‌های منابع باز که مسیر پرواز پهپادها و موشک‌های روسیه را رصد می‌کنند، ارتش روسیه به‌طور معمول از بخشی از سرزمین جنوب‌شرقی بلاروس برای هدف‌گیری اوکراین استفاده کرده است.
لوکاشنکو در سپتامبر ۲۰۲۴، حدود دو ماه پس از آنکه یک پهپاد در نزدیکی شهر جنوبی بابرویسک سقوط کرد، نخستین بار به‌طور علنی به این موضوع اشاره کرد. یک جنگندهٔ سوخو-۳۰ و یک بالگرد تهاجمی Mi-24 برای رهگیری این پهپاد به پرواز درآمدند.
با این حال، او ادعا کرد این یک پهپاد اوکراینی بوده که احتمالاً به‌دلیل اخلال الکترونیکی سقوط کرده است. کانال‌های نظارتی منابع باز با این ادعا را در کردند.
داده‌های ردیابی همچنین نشان می‌دهد پهپادهای روسی گاهی پیش از ورود به حریم هوایی اوکراین در مرزهای بلاروس و اوکراین پرسه می‌زنند یا در امتداد آن پرواز می‌کنند. دیوید گندلمن، کارشناس دفاعی مستقر در اسرائیل، می‌گوید این نشانگر میزان معینی از ارتباط میان ارتش‌های روسیه و بلاروس است.
به‌گفتهٔ این کارشناس دفاعی، «آن‌ها این را علنی نمی‌گویند، اما شاید در سطح نظامی هماهنگی وجود داشته باشد و به همین دلیل است که این پهپادها سرنگون نمی‌شوند.»
یک کارشناس دیگر اما می‌گوید سامانه‌های پدافند هوایی بلاروس برای هدف قرار دادن اهداف بزرگ‌تر – هواپیماها، موشک‌ها – طراحی شده است نه اشیای کوچک‌تری مانند پهپاد.
این همان مشکلی است که اکنون لهستان، لیتوانی و کل پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با آن مواجه هستند. به گفتهٔ ارتش اوکراین، در دهم سپتامبر حدود ۴۱۵ پهپاد توسط روسیه به پرواز درآمد. هنگامی که شماری از آن‌ها وارد حریم هوایی لهستان شدند و مینسک به ورشو هشدار داد، هواپیماهای ناتو برای رهگیری آن‌ها به پرواز درآمدند.
به گفتهٔ دبیرکل ناتو، مارک روته، رهگیری شامل جنگنده‌های F-35 هلندی، جنگنده‌های F-16 لهستانی و یک هواپیمای آواکس ایتالیایی بود، به‌همراه یک سامانهٔ پدافند هوایی پاتریوت آلمان؛ یعنی هزینهٔ سنگینی از جنگ‌افزارهای پیشرفته برای سرنگون کردن تجهیزاتی ارزان‌قیمت.
استفادهٔ روسیه از حریم هوایی بلاروس برای آزمایش یا «تحریک» اعضای ناتو – لهستان یا لیتوانی – فشار بیشتری بر دولت لوکاشنکو وارد می‌کند؛ به‌خصوص برای مثال اگر ناتو تصمیم بگیرد پیش از ورود پهپادهای روسی به حریم هوایی این پیمان آن‌ها را سرنگون کند.
به‌گفتهٔ اولکسی ایژاک، تحلیلگر مؤسسه ملی مطالعات راهبردی در کی‌یف، «این به‌عنوان یک ابزار مهم دیگر برای تأثیرگذاری بر رهبری بلاروس استفاده می‌شود. اگر آن‌ها مطیع نباشند، [روس‌ها] می‌توانند شروع به کشاندن بلاروس به چنین رویارویی‌های اروپایی کنند.»
