سازمان دیده‌بان حقوق بشر حمله اسرائیل به بخش‌هایی از زندان اوین در جریان جنگ ۱۲ روزه با ایران را «جنایت جنگی مشهود» نامید.
این سازمان همچنین در گزارشی دیگر در خصوص اعمال خشونت مقامات و مأموران جمهوری اسلامی علیه زندانیان اوین پس از حملهٔ اسرائیل، هشدار داد که وضعیت این زندانیان در حال حاضر پرمخاطره است و شماری از زندانیان محکوم‌شده به اعدام ناپدیدسازی قهری شده و در معرض خطر بیش‌ازپیش شکنجه یا اعدام هستند.
دیده‌بان حقوق بشر در گزارش خود در خصوص حمله اسرائیل به زندان اوین که ظهر روز دوم تیر، در یازدهمین روز از عملیات جنگی اسرائیل در ایران انجام شد، اعلام کرد که این حملهٔ غیرقانونی «هیچ هدف نظامی آشکار نداشت» و در آن، ده‌ها غیرنظامی از جمله زندانیان، بستگان آن‌ها و کارکنان زندان کشته یا زخمی شدند.
این گزارش افزوده است که حملات اسرائیل در ساعات ملاقات زندانیان به چندین ساختمان، از جمله در محوطه‌هایی از زندان که به نگهداری بسیاری از فعالان و مخالفان شناخته می‌شود، آسیب‌های شدیدی وارد کرد.
مایکل پیج، معاون مدیر بخش خاورمیانه در دیده‌بان حقوق بشر، در این زمینه گفت: «حملهٔ اسرائیل زندگی ازپیش‌پرمخاطرهٔ زندانیان اوین را با خطر جدی مواجه کرد». او یادآور شد که بسیاری از زندانیان اوین «مخالفان و فعالانی هستند که به ناحق زندانی شده‌اند».
براساس ارزیابی این نهاد حقوق‌بشری، بیش از یک هزار و ۵۰۰ زندانی در زمان حملهٔ اسرائیل در اوین بودند.
گزارش دیده‌بان حقوق بشر حاکی است که سالن ملاقات، آشپزخانه مرکزی، بهداری و بخش‌هایی که زندانیان، از جمله زندانیان سیاسی، در آن‌ها محبوس بودند، آسیب دید. این گزارش به آسیب به بندهای ۴، ۸، ۲۰۹، ۲۴۰، ۲-الف و بند زنان اشاره کرده و افزوده که بند قرنطینه اصلی که زندانیان ترنس در آن نگاهداری می‌شوند، نیز آسیب دید.
دیده‌بان حقوق بشر نوشت که گزارش خود را از جمله با استناد به مصاحبه‌هایی که از یک روز بعد از آن حمله تا ۷ مرداد با ۲۲ نفر از بستگان قربانیان و زندانیان، زندانیان سابق اوین و سایر افرادِ دارای اطلاعات درباره زندان انجام داده، تهیه کرده است.
این نهاد یادآوری کرده که بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه که به نام حقوق منازعات مسلحانه نیز شناخته می‌شود، زندان‌ها تأسیسات غیرنظامی هستند و بررسی‌های آن «هیچ مدرکی مبنی بر وجود اهداف نظامی در مجموعه زندان اوین در زمان حملات اسرائیل پیدا نکرده است».
دیده‌بان حقوق بشر افزود که دولت‌ها ملزم به انجام تحقیقات دربارهٔ جنایات جنگی هستند، اما «هم اسرائیل و هم ایران کارنامه‌ای از مصونیت و خودداری از انجام تحقیقات منطبق با حقوق بین‌الملل دارند» که مانع از پیگرد جنایات جنگی ارتکابی احتمالی از سوی نیروهایشان می‌شود.
این نهاد گفته است که مقامات ایران و اسرائیل به درخواست‌های کتبی‌اش برای کسب اطلاعات و پاسخ‌گویی در مورد گزارشی که از حمله اسرائیل به اوین تهیه کرده، پاسخ نداده‌اند.
اسرائیل حمله به زندان اوین را در ادامه هدف قراردادن ساختمان‌ها و مراکزی که آن را «نماد سرکوب» در جمهوری اسلامی ایران نامید، انجام داد.
عفو بین‌الملل نیز روز ۳۱ تیر در گزارشی حملهٔ اسرائیل به اوین را در ردیف «حملات مستقیم به غیرنظامیان و اهداف غیرنظامی» و مصداق «جنایت جنگی» نامید.
مقامات ایران در گزارش‌های خود به کشته‌شدن ۷۱ تا ۸۰ نفر در آن حمله اشاره کرده‌اند.
بیشتر در این باره: عفو بین‌الملل: حمله اسرائیل به زندان اوین باید به عنوان «جنایت جنگی» بررسی شودخشونت جمهوری اسلامی علیه زندانیان اوین
سازمان دیده‌بان حقوق بشر در گزارش دیگری که پنجشنبه ۲۳ مرداد با موضوع بدرفتاری با زندانیان اوین و ناپدیدسازی قهری برخی از آن‌ها پس از حمله اسرائیل منتشر کرد، تأیید کرد زندانیانی که از حمله جان سالم به در برده بودند، مورد خشونت مقامات ایران قرار گرفتند.
این گزارش با اشاره به درخواست‌های مکرر زندانیان و بستگان‌شان برای آزادی زندانیان و مراقبت از آن‌ها در جریان حملات اسرائیل، نوشت مقامات ایران هیچ اقدامی برای حفاظت از جان و امنیت زندانیان پیش از حمله نکردند و پس از حمله نیز در جریان انتقال زندانیان به زندان‌های دیگر و همچنین در حین بازگرداندن زندانیان به اوین با آن‌ها بدرفتاری کرده و آن‌ها را در «شرایط بی‌رحمانه و ناامن» نگهداری کردند.
به‌نوشتهٔ دیده‌بان حقوق بشر، رفتار مقامات جمهوری اسلامی با زندانیان پس از حملهٔ اسرائیل دارای «تمام مشخصه‌های به‌کارگیری بی‌حدومرز سرکوب به‌ویژه در دوران بحران» است.
به‌گفتهٔ مایکل پیج، مقام ارشد این سازمان، «پاسخ مقامات ایران به زندانیان وحشت‌زده و آسیب‌دیدهٔ اوین که کشته و مجروح‌شدن سایر زندانیان را دیده بودند، اذیت و آزار آن‌ها بود».
زندانیان زن اوین در پی آن حمله به زندان قرچک و مردان زندانی به زندان تهران بزرگ (فشافویه)، هر دو در حومه تهران، اعزام شدند، اما بعد از ۴۶ روز صدها تن از آنان دوباره به اوین انتقال یافتند.
این گزارش اضافه کرده که بستگان زندانیان اعزامی به قرچک و فشافویه «وضعیت اسف‌بار» در این دو مکان را شرح دادند؛ اتاق‌های بدون تهویه هوا، کثیف، شلوغ، مملو از حشرات موذی، نبود آب تمیز و آشامیدنی و امکانات مناسب برای بهداشت شخصی.
دیده‌بان حقوق بشر نوشته است که بازگرداندن صدها زندانی مرد به اوین در روز ۱۷ مرداد با خشونت همراه بود؛ نیروهای امنیتی شماری از زندانیان سیاسی را با باتوم و شوک برقی ضرب‌وشتم کردند، زیرا زندانیان به زدن دستبند و جداسازی و انتقال زندانیان محکوم به اعدام به سایر بازداشتگاه‌ها اعتراض کرده بودند.
این گزارش حاکی است که شماری از زندانیان در این رویدادها ناپدیدسازی قهری شده‌اند؛ از جمله احمدرضا جلالی، پزشک ایرانی-سوئدی محکوم به اعدام، که به مکانی نامشخص انتقال یافته است.
هشدار «اعدام قریب‌الوقوع»
سازمان دیده‌بان حقوق بشر از «اعدام قریب‌الوقوع» شش زندانی دیگر محکوم به اعدام نیز ابراز نگرانی کرده است؛ وحید بنی‌عامریان، پویا قبادی، اکبر (شاهرخ) دانشورکار، بابک علی‌پور، محمد تقوی سنگدهی، که در جریان بازگرداندن زندانیان به اوین در ۱۷ مرداد، از سایر زندانیان جدا شده و ظاهراً به قزل‌حصار در استان البرز منتقل شده‌اند.
براساس گزارش‌های قبلی، زندانیانی که به قزل‌حصار برده می‌شوند، معمولاً کسانی هستند که در نوبت اعدام قریب‌الوقوع قرار دارند.
مایکل پیج از دولت‌های عضو سازمان ملل خواسته است به حکومت ایران فشار آورند تا فوراً اعدام‌ها را متوقف کرده، تمامی افراد زیر بازداشت خودسرانه را آزاد کرده و شرایط انسانی و ایمن در زندان‌ها را تضمین کند و با اعلام سرنوشت و مکان زندانیانی که ناپدیدسازی قهری شده‌اند، به رنج خانواده آن‌ها پایان دهند.
مقامات جمهوری اسلامی به مکاتبات این نهاد برای ارائه اطلاعات در خصوص مطالب گزارش پاسخ نداده‌اند.
شماری از زندانیان سیاسی سرشناس در روزهای گذشته در بیانیه‌ها و پیام‌هایی شرایط خود و هم‌بندی‌هایشان در جریان حملات اسرائیل تا «بازگشت خشونت‌بار» از فشافویه به اوین را شرح داده و ادعاهای دستگاه قضایی در مورد عادی بودن وضعیت را «دروغ‌های آشکار و گستاخانه» نامیدند.
بیشتر در این باره: روایت زندانیان از انتقال به اوین؛ «صحنه‌آرایی برای سرکوب»