در چند هفتهٔ اخیر، مجمع‌الجزایر بادخیز نووایا زملیای روسیه صحنهٔ رفت‌وآمد و فعالیت چشمگیری بوده است: کارگران، کامیون‌های خاک‌برداری، کانتینرهای باربری، اقامتگاه‌های موقت، هواپیماهای باری بزرگ، بالگردها و کشتی‌های باربری مدام در این منطقه در حرکت بوده‌اند.
نشانه‌های این جنب‌وجوش را می‌توان در تصاویر ماهواره‌ای، اعلان‌های هشدار هوایی، ردیابی فرستندهٔ کشتی‌ها و گزارش‌های اطلاعاتی منابع باز دید.
این فعالیت‌ها درست در زمانی اوج گرفته که روزهای بلند قطبی و هوای مناسب، بهترین فرصت را برای ساخت‌وساز در محوطهٔ آزمایشی پانکوفو و پایگاه هوایی نزدیک آن فراهم کرده است.
گمانه‌زنی کسانی که با دقت برنامهٔ تسلیحاتی روسیه را دنبال می‌کنند، متمرکز بر یک آزمایش دیگر از موشک کروز هسته‌ای «بورِوِسْتنیک» است که تاکنون با مشکلات فراوانی روبه‌رو بوده است.
دِکر اِولِت، پژوهشگر مرکز تحلیل‌های نیروی دریایی در حومهٔ واشینگتن می‌گوید: «زیرساخت‌های این سامانه تقریباً تکمیل شده و به‌زودی وارد مرحلهٔ عملیاتی می‌شود،»
او که در ماه‌های ژوئیه و اوت تصاویر ماهواره‌ای این پایگاه‌ها را بررسی کرده، می‌افزاید که «این احتمالاً آخرین آماده‌سازی پیش از آزمایش و ارزیابی عملیاتی باشد. کاملاً پیداست که آنها به مرحله‌ای بسیار پیشرفته رسیده‌اند.»
پاول پودویگ، پژوهشگر کنترل تسلیحات در ژنو و کارشناس نیروهای هسته‌ای روسیه نیز می‌گوید که «بعید نمی‌دانم آزمایش را تا الان انجام داده باشند.»
این موشک که ناتو آن را «اسکای‌فال» نامیده، بیش از یک دهه است که در دست توسعه قرار دارد. این سلاح یکی از چندین سامانهٔ تازه‌ای است که طراحان روسی بر آن تمرکز کرده‌اند.
کرملین در چارچوب یک رقابت تسلیحاتی، که رسماً هم چندان به آن اذعان نمی‌شود، عمدتاً در برابر ایالات متحده، سرمایه‌گذاری کلانی روی ساخت سلاح انجام می‌دهد.
از دیگر سامانه‌ها می‌توان به موشک قاره‌پیمای «سَرمَت»، اژدری با کلاهک و پیشرانهٔ هسته‌ای به نام «پوسایدون»، و موشکی فراصوت به نام «آوانگارد» اشاره کرد.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در آیین‌های رسمی متعددی در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ این جنگ‌افزار را به‌شدت تبلیغ کرده بود. دو مورد از آنها، موشک‌های «کینژال» و «تسیرکون»، در اوکراین استفاده شده‌اند. موشک «سرمت» نیز مورد آزمایش قرار گرفته، هرچند سال گذشته دچار نقص فنی بزرگی شد.
موشک بورِوِسْتنیک به‌طور خاص توجه کارشناسان کنترل تسلیحات و اطلاعاتی را به خود جلب کرده، هم به‌خاطر فناوری آن و هم به‌دلیل شکست‌های گذشته‌اش.
این موشک اساساً با یک راکتور هسته‌ای کوچک که در درون موتور آن تعبیه شده، تغذیه می‌شود و به‌طور نظری می‌تواند برای چند روز در هوا باقی بماند.
بر اساس گزارشی از «ابتکار تهدید هسته‌ای» در واشینگتن در سال ۲۰۱۹، این موشک «قرار است کلاهک هسته‌ای حمل کند؛ در ارتفاع پایین دور کره زمین پرواز کند، از سامانه‌های دفاع موشکی عبور کند، از موانع زمینی بگریزد و کلاهک خود را در نقطه‌ای با پیش‌بینی دشوار رها کند.»
گزارش‌های اطلاعاتی ایالات متحده نشان می‌دهند که این موشک دست‌کم دوازده بار آزمایش شده، از جمله در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹.
مرگ در نیونوکسا
یکی از مکان‌هایی که روسیه در آن موشک بوروستنیک را آزمایش کرده، دریای سفید در غرب شهر آرخانگِلْنسک، نزدیک به شهر بندری سِوِرودْوینسک است.
در اوت ۲۰۱۹، زمانی که تلاش می‌شد یک فروند موشک بوروستنیک از بستر دریا در نزدیکی شهر نیونوکسا بیرون کشیده شود، انفجاری رخ داد که تشعشعات رادیواکتیو را در ناحیه‌ای وسیع، از جمله در سورودوینسک، منتشر کرد. این انفجار همچنین دست‌کم پنج متخصص هسته‌ای شرکت دولتی روس‌اتم را کشت؛ شرکتی که باور می‌رود هدایت توسعه بوروستنیک را برعهده داشته است.
مقامات آمریکایی بعدها نتیجه‌گیری کردند که «این انفجار نتیجهٔ واکنش هسته‌ای بود که هنگام بازیابی یک موشک کروز با پیشرانه هسته‌ای رخ داده است.»
دو سال پیش از آن، بنا بر یافته‌های منابع اطلاعاتی آمریکا، یک موشک دیگر که گمان می‌رود باز هم بورِوِسْتنیک بوده، در جایی در دریای بارنتس، غرب نووایا زملیا، سقوط کرده بود.
دکر اِولِت می‌گوید: «بیش از یک دهه است که در حال توسعه این سیستم هستند و این روند برای مدت زیادی اصلاً خوب پیش نرفته. آدم‌هایی جان باختند... و آنها تسلیم نشدند. ادامه دادند... پانزده سال است که ادامه داده‌اند. و واقعاً به این پروژه متعهد هستند.»
«ققنوس همیشه‌بیدار»، شکارچی هسته‌ای
بخشی از فعالیت‌های اواخر ژوئیه در پانکوفو از سوی دِکِر اِولِت و جفری لوئیس از «مؤسسه مطالعات بین‌المللی میدلبری» در مونتری، کالیفرنیا برجسته شد. پس از حادثهٔ «نیونوکسا»، آزمایش‌های بورِوِسْتنیک از دریای سفید منتقل شد و از سال ۲۰۲۱ در «نووایا زملیا» که منطقه‌ای دورافتاده‌تر است، از سر گرفته شد.
اوایل اوت، بنا بر گزارش روزنامهٔ «بارنتس آبزرور»، مقام‌های روسیه یک اعلان هوانوردی منتشر کردند. این اعلان‌ها در واقع هشدارهای داخلی برای خلبانان و دریانوردان هستند، و در این مورد مشخص، هشدار داده بودند که از محدودهٔ وسیعی در غرب نووایا زملیا دوری کنند.
همزمان، تعداد غیرمعمولی از جنگنده‌ها، هواپیماهای باری و بالگردها در پایگاه هوایی «روگاچوو» در ساحل جنوب غربی نووایا زملیا دیده شدند. به نظر می‌رسید این هواپیماها شامل یک اِی۱۵ (سامانهٔ رادار و هشدار هوابرد که کارشناسان می‌گویند به‌ندرت در این مناطق شمالی دیده می‌شود) و همچنین جت‌های Il-76 SKIP باشند که برای جمع‌آوری سیگنال‌های الکترونیکی و داده‌های دورسنجی موشک طراحی شده‌اند.
ردیاب‌های پرواز منبع‌باز نیز حضور یک فروند جت WC-135 نیروی هوایی آمریکا را در حریم هوایی شمال شبه‌جزیره کولا و غرب نووایا زملیا ثبت کردند. این هواپیما با نام «کانستنت فینیکس» (ققنوس همیشه‌بیدار) شناخته می‌شود و برای جمع‌آوری نمونه‌های ذرات معلق در هوا و تشخیص ایزوتوپ‌های پرتوزای خاص ناشی از آزمایش‌های هسته‌ای طراحی شده است.
اِولِت می‌گوید تصاویر ماهواره‌ای تازه نشان می‌دهد کارگران روسی در نووایا زملیا در حال جمع‌آوری تجهیزات هستند؛ به باور او این می‌تواند نشانه‌ای از انجام یک آزمایش باشد.
«چرا برایشان تا این حد مهم است؟»
به گفتهٔ لوئیس در یک پادکست منتشرشده در ۲۰ اوت، زمان‌بندی این آزمایش از نظر پیام‌رسانی روسیه هم به‌موقع بود، چرا که همزمان با دیدار پوتین و رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، در اجلاس آلاسکا انجام شد.
شواهد دیگری هم در ۲۲ اوت به دست آمد، زمانی که پوتین به شهر «ساروف» در مرکز روسیه سفر کرد. ساروف که پیش‌تر شهری بسته بود و با نام «آرزَماس-۱۶» شناخته می‌شد، برای دهه‌ها قلب برنامهٔ هسته‌ای شوروی و روسیه بوده است؛ پودویگ گفت این شهر در واقع «معادل لس‌آلاموس» در آمریکاست که مرکز برنامهٔ تسلیحات هسته‌ای آن کشور به‌شمار می‌رود.
در میان مقام‌هایی که در باند فرودگاه ساروف به استقبال پوتین آمدند، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه، ژنرال «والری گراسیموف» و همچنین «سرگئی کریینکو» حضور داشتند؛ کسی که تا سال ۲۰۱۶ ریاست روس‌اتم را بر عهده داشت و پس از آن به یکی از سمت‌های عالی در کرملین رسید.
پودویگ گفت: «ترکیب همهٔ این رویدادها، یعنی فعالیت‌های آزمایشی، نشانه‌های آماده‌سازی برای استقرار، و این سفر، همگی فرصت خوبی بود برای پوتین و مهندسان ساروف که نشان دهند مأموریت محوله را انجام داده‌اند.»
اِولِت نیز گفت: «چرا این موضوع برای آنها تا این حد مهم است؟ اول به خاطر پیچیدگی فنی و وجههٔ بالای زرادخانهٔ هسته‌ای روسیه که برای پوتین و دولتش بسیار مهم است. دوم اینکه آنها نگران سامانه‌های دفاع موشکی آمریکا هستند؛ می‌خواهند در برابر یک سپر موشکی مؤثر، دست بالا را داشته باشند و این سامانه از نظر فنی توانایی عبور از برخی سامانه‌ها را دارد.»
