رهبران ارمنستان و آذربایجان، در مراسمی به میزبانی دونالد ترامپ در کاخ سفید، توافق صلحی را با میانجی‌گری آمریکا امضا کردند که هدف آن پایان دادن به دهه‌ها درگیری بین دو کشور است.
رئیس‌جمهور آمریکا روز جمعه ۱۷ مرداد بعد از آن که به شکل جداگانه به استقبال نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، رفت در نشستی با آنها در برابر خبرنگاران گفت: «زمان زیادی بود. آنها سی و پنج سال جنگیدند و حالا دوست شده‌اند و قرار است برای مدت طولانی دوست بمانند.»
او افزود: «ارمنستان و جمهوری آذربایجان متعهد شده‌اند که برای همیشه به همه درگیری‌ها پایان دهند، روابط تجاری، مسافرتی و دیپلماتیک را برقرار کنند و به حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر احترام بگذارند.»
این نشست در حالی برگزار شد که ایالات متحده تلاش دارد از کاهش نفوذ روسیه در منطقه بهره‌برداری کند.
دو کشور منطقه قفقاز جنوبی حالا توافق‌نامه‌ای را امضا کردند که منجر به ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل مهم خواهد شد؛ مسیری که «TRIPP» (مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی) نام‌گذاری خواهد شد.
این مسیر، جمهوری آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل خواهد کرد؛ دو منطقه‌ای که با نواری به عرض ۳۲ کیلومتر از خاک ارمنستان از یکدیگر جدا شده‌اند. این مطالبۀ جمهوری آذربایجان، پیشتر مانعی در مسیر مذاکرات صلح بود.
پیشتر، علی‌اکبر ولایتی، مشاور ارشد علی خامنه‌ای به کشورهای داخل و خارج منطقه هشدار داده بود که از تلاش برای ایجاد کریدور زمینی برای جمهوری آذربایجان که از منطقۀ ارمنی هم‌مرز با جمهوری اسلامی عبور کند، دست بردارند.
بیشتر در این باره: دالان زنگزور؛ از طرح قدیمی تا «مسیر ترامپ» در مرز شمالی ایرانآنا کلی، سخنگوی کاخ سفید، روز جمعه گفت نقشه راهی که ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر آن توافق کرده‌اند «آینده‌ای مبتنی بر همکاری را شکل خواهد داد که به سود هر دو کشور، منطقه قفقاز جنوبی و فراتر از آن است.»
او افزود که کریدور جدید حمل‌ونقل «امکان اتصال بدون مانع میان دو کشور را فراهم خواهد کرد، در حالی که حاکمیت، تمامیت ارضی و مردم ارمنستان نیز محترم شمرده می‌شود.»
دولت ترامپ از ابتدای امسال، مشارکت فعال‌تری در روند میانجی‌گری میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان آغاز کرد؛ استیو ویتکاف، فرستاده دیپلماتیک دونالد ترامپ، با الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان، و سایر مقامات در باکو دیدار کرد و دربارهٔ آنچه یک مقام ارشد دولت آمریکا «بازتنظیم منطقه‌ای» نامید، گفت‌وگوهایی صورت گرفت.
به گزارش آسوشیتدپرس، مذاکرات درباره نحوه توسعه پروژه مسیر ترامپ از هفته آینده آغاز خواهد شد. این مسیر شامل خط راه‌آهن، خطوط انتقال نفت و گاز و کابل‌های فیبر نوری خواهد بود.
به گفته یک مقام ارشد آمریکایی، تاکنون دست‌کم ۹ شرکت علاقه‌مندی خود را اعلام کرده‌اند. به گفته همین مقام، پیشنهاد نام‌گذاری مسیر به نام رئیس‌جمهور آمریکا از سوی ارمنستان مطرح شده است.
به‌صورت جداگانه از توافق مشترک، هر دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان نیز توافقاتی را با ایالات متحده امضا می‌کنند که هدف آن تقویت همکاری‌ها در حوزه‌های انرژی، فناوری و اقتصاد خواهد بود.
درگیری میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان دهه‌ها ادامه داشته است.
دو کشور نزدیک به چهار دهه درگیر نزاعی طولانی برای کنترل منطقه قره‌باغ کوهستانی بودند؛ منطقه‌ای که از نظر جامعه بین‌المللی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود اما در دوران اتحاد جماهیر شوروی عمدتاً جمعیتی ارمنی‌نشین داشت.
آنها برای تصاحب این منطقه چندین بار وارد درگیری‌های خشونت‌آمیز شدند که طی چند دهه، ده‌ها هزار کشته برجای گذاشت و تلاش‌های بین‌المللی برای میانجی‌گری راه به جایی نبرد.
در تازه‌ترین تحول، جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۳ کنترل کامل قره‌باغ را به دست گرفت و مذاکراتی با ارمنستان برای عادی‌سازی روابط آغاز شد.
با این حال، اصرار جمهوری آذربایجان برای ایجاد یک پل زمینی به نخجوان همواره یکی از نقاط اختلاف اصلی بوده است؛ چرا که باکو به ارمنستان برای کنترل کریدور زنگزور اعتماد نداشت و از سوی دیگر، ایروان نیز با کنترل طرف ثالث بر این مسیر مخالفت می‌کرد و آن را ناقض حاکمیت خود می‌دانست.
واکنش‌ها
ترکیه از این توافق استقبال کرد و گفت فرصتی تاریخی برای «صلح و شکوفایی قفقاز جنوبی» به دست آمده است.
وزارت خارجه ترکیه در بیانیه‌ای اعلام کرد که این تحول «از نظر تضمین صلح و ثبات منطقه‌ای، تحولی بسیار مهم» است.
روسیه و ایران اما کمتر نگاه مثبتی داشته‌اند، زیرا باز شدن یک مسیر ترانزیتی از طریق ارمنستان این پتانسیل را دارد که قفقاز و آسیای میانۀ غنی از نفت و گاز را به اروپا وصل کند و آنها را دور بزند.
هم روسیه و هم ایران نگرانی خود را درباره احتمال حضور آمریکا در منطقه راهبردی سیونیک ارمنستان، که با ایران هم‌مرز است، ابراز کرده‌اند.
مسکو آمریکا را متهم کرده که تلاش دارد روند صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان را از آنِ خود کند و قدرت‌های منطقه‌ای را کنار بزند.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، ماه گذشته گفته بود: «غربی‌ها قصد دارند روند آشتی باکو و ایروان را به مسیرهای موردنظر خود منتقل کنند. ما همچنین می‌دانیم این مسیرها معمولاً به کجا منتهی می‌شوند… این می‌تواند به برهم خوردن توازن نظام امنیتی در منطقه منجر شود.»
مقامات تهران نیز مخالفت شدید خود را با هر توافقی که به‌زغم آنها می‌تواند مرز شمالی ایران با ارمنستان را به خطر بیندازد، ابراز کرده است.
پیشتر، علی‌اکبر ولایتی، مشاور ارشد علی خامنه‌ای به «هر حکومتی در منطقه یا خارج از آن» هشدار داده بود که از تلاش برای ایجاد یک کریدور زمینی برای جمهوری آذربایجان که از منطقۀ ارمنی هم‌مرز با جمهوری اسلامی عبور کند، دست بردارند.
بیشتر در این باره: پیشنهاد آمریکا برای زنگزور؛ تهدیدی برای نفوذ ایران در قفقاز جنوبی؟