صنعت قالی ایرانی، یکی از دیرپاترین نمادهای فرهنگ و هنر ایران، این روزها بیش از هر زمان دیگری درگیر بحران است. روزگاری فرش دستباف ایرانی سالانه بیش از دو میلیارد دلار ارزآوری داشت و جایگاهی بی‌رقیب در بازار جهانی، اما اکنون سهم آن به حدود ۴۰ میلیون دلار سقوط کرده است؛ یعنی بیش از ۹۵ درصد کاهش.
در همین زمینه و برای بررسی آخرین وضعیت فرش ایرانی، خبرگزاری فرانسه گزارشی تهیه کرده است که در زیر می‌خوانیم:
بازگشت تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۸ این صنعت کهن را از بزرگ‌ترین بازار خود محروم کرد: ایالات متحده. زهرا کمانی، رئیس مرکز ملی فرش ایران، به تلویزیون دولتی گفت: در سال‌هایی که تحریم‌های آمریکا بر بخش فرش دستباف اعمال شد، «ما آمریکا را از دست دادیم؛ بازاری که بیش از ۷۰ درصد خریداران فرش ایرانی را دربر می‌گرفت.»
آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد که صادرات فرش در سال گذشته خورشیدی به ۴۱٫۷ میلیون دلار رسید و به ۵۵ کشور انجام شد؛ در میان آن‌ها آلمان، امارات، ژاپن و چین بیشترین واردات را داشتند. اما در همین فاصله، رقبایی مانند هند، چین، نپال و پاکستان توانستند جای خالی ایران را در بازار جهانی پر کنند.
همزمان، ایران حتی بخشی از بازار داخلی خود را نیز به رقبای خارجی واگذار کرده است. حامد نبی‌زاده، یکی از فعالان بازار فرش به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «ایران از کشورهایی مانند هند، ترکیه و چین فرش وارد می‌کند. ما بخشی از فروش داخلی را به خاطر این واردات از دست داده‌ایم.»
این بحران بر زندگی میلیون‌ها ایرانی تأثیر گذاشته است. بنا بر آمار رسمی، دست‌کم دو میلیون نفر، بسیاری از آنان زنان روستایی، معیشت خود را از راه قالیبافی تأمین می‌کنند، اما دستمزد برخی از آنان تنها چند دلار در روز است.
گردشگران غربی که زمانی فرش ایرانی را به‌عنوان سوغات می‌خریدند، به دلیل تنش‌های سیاسی و هشدارهای سفر کمتر به ایران می‌آیند و همین، فروش فرش را بیشتر کاهش داده است.
بیشتر در این باره: سقوط «بیش از ۱۰ برابری» صادرات فرش ایراننبیزاده می‌گوید حتی گردشگرانی هم که می‌آیند، به‌ندرت حاضرند برای یک فرش ابریشمی ۳۰ یا ۴۰ هزار دلاری هزینه کنند. هزینه حمل‌ونقل چنین فرش‌هایی نیز برای خریداران مشکل‌ساز است.
کارشناسان ترکیبی از عوامل اقتصادی و سیاسی را دلیل فروپاشی بازار می‌دانند: از تحریم‌های گسترده بین‌المللی و سیاست‌های ناکارآمد ارزی گرفته تا افزایش هزینه‌های تولید و نبود حمایت دولتی.
مقام‌های ایران اما هنوز از امکان احیای این هنر باستانی سخن می‌گویند. محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت در خردادماه به خبرگزاری ایرنا گفت: «بازارهایی را از دست داده‌ایم، اما امیدواریم با قوانین تازه تجاری و ارزی بتوانیم این صنعت را احیا کنیم.» او از امضای توافق‌های جدید برای تسهیل صادرات خبر داده است.
برخی فعالان بازار، توجه به «سلیقه‌های روز در دکوراسیون»، بازاریابی آنلاین و برندسازی حرفه‌ای را راه برون‌رفت از بحران می‌دانند. اما سقوط ارزش ریال در برابر دلار حتی بازار داخلی را نیز در معرض نابودی قرار داده است.
شیما، دختر ۳۱ ساله‌ای که به‌زودی ازدواج می‌کند، به خبرگزاری فرانسه گفت: «همیشه می‌خواستم جهیزیه‌ام فرش دستباف باشد و خانواده‌ام هم قول داده بودند، اما توان مالی‌اش را نداشتند. در نهایت سراغ فرش ماشینی رفتیم.»
این تغییر الگو تنها نشانه‌ای از وضعیتی است که در آن فرش ایرانی، نماد شکوه یک عصر طلایی، بیش از هر زمان دیگری به حاشیه رانده شده و میراث آن بر نخ باریکی آویزان است.
بیشتر در این باره: طلای سرخ در آمریکا؛ فرصتی که با تحریم‌ها از دست ایران رفت بیشتر در این باره: «شکلات دبی»، تیک‌تاک و پسته‌های ایرانی