پس از تحریم بازار روسیه از سوی هالیوود در پی تهاجم نظامی این کشور به اوکراین، سینمای فرانسوی به یکی از معدود پنجره‌های فرهنگی برای ارتباط روس‌ها با غرب تبدیل شده است.
خبرگزاری فرانسه در گزارشی که می‌خوانید، به جزئیات این موضوع پرداخته و می‌گوید روسیه در سال ۲۰۲۳ بزرگ‌ترین بازار خارجی فیلم‌های فرانسوی و سال گذشتهٔ میلادی نیز دومین بازار بزرگ از نظر فروش بلیت بوده است.
با وجود آن‌که روابط پاریس و مسکو در چند دهه اخیر هیچ‌گاه تا این حد تیره نبوده، سینمای فرانسه هنوز هم در میان مخاطبان روس محبوبیت دارد؛ تماشاگرانی که به دنبال جرعه‌ای از «هنر زندگی» فرانسوی‌اند؛ فلسفه‌ای که بر خوب زیستن و لذت بردن از لحظه تأکید دارد.
روسیه در سال ۲۰۲۳ بزرگ‌ترین بازار خارجی فیلم‌های فرانسوی و در سال ۲۰۲۴ دومین بازار بزرگ از نظر فروش بلیت بوده است.
در یک عصر سرد پاییزی در مسکو، «الکساندرا» راهی سینما بود تا با تماشای یک کمدی فرانسوی تازه، برای چند ساعتی از دنیای واقعی فاصله بگیرد.
الکساندرا می‌گوید: «فیلم‌های فرانسوی دنیایی رنگارنگ و خیال‌انگیز می‌سازند که دلم می‌خواهد در آن بمانم. تماشای آن‌ها کمکم می‌کند برای مدتی از فکر کردن به اتفاقات تلخ جهان رها شوم.»
سالن سینمای مسکو که فیلم «رنگ‌های زمان»، تازه‌ترین اثر سدریک کلاپیش که اخیراً در جشنواره کن هم نمایش داده شده بود را اکران می‌کرد، صندلی خالی نداشت.
در کنار این فیلم، آثار تازه‌ای مانند «دراکولا» ساخته لوک بسون، «حادثهٔ پیانو» از کانتن دوپیو، و همچنین کلاسیک محبوب رُنه کلمان «آفتاب سوزان» با بازی آلن دلون نیز روی پرده‌اند.
بر پایه داده‌های «یونی‌فرانس»، نهاد رسمی فرانسه برای ترویج سینمای این کشور در جهان، روسیه در سال ۲۰۲۳ بزرگ‌ترین بازار خارجی فیلم‌های فرانسوی و در سال ۲۰۲۴ دومین بازار بزرگ از نظر فروش بلیت بوده است.
با این حال، هنوز هم در برخی سینماهای روسیه نسخه‌های قاچاق فیلم‌های هالیوودی پنهانی نمایش داده می‌شود.
«نجات‌بخش»
محبوبیت سینمای فرانسه در روسیه حتی با وجود تحریم‌های بی‌سابقهٔ پاریس علیه مسکو به دلیل جنگ اوکراین و لحن تند میان دو دولت ادامه یافته است.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در ابتدای سال جاری ولادیمیر پوتین را «غول» و «شکارچی» خواند؛ عباراتی که واکنش تند کرملین را در پی داشت.
با این همه، نمایش فیلم‌های فرانسوی در روسیه متوقف نشده است؛ تنها در سال گذشته ۷۳ فیلم فرانسوی در سینماهای این کشور روی پرده رفت.
در میان آن‌ها، انیمیشن فرانسوی محبوب «معجزه‌آسا» (Miraculous) بیش از سه میلیون تماشاگر در روسیه جذب کرد که رکوردی بی‌سابقه برای یک فیلم فرانسوی از زمان فروپاشی اتحاد شوروی محسوب می‌شود.
کنستانتین ارنست، مدیر شبکه دولتی «کانال یک» روسیه که نامش در فهرست تحریم‌های اروپا هم قرار دارد، می‌گوید: «نادیده گرفتن کشوری که سینما را اختراع کرد، در چنین شرایطی کاری احمقانه است. ظرافت، عمق و زیبایی‌شناسی سینمای فرانسه با روح روسی پیوندی طبیعی دارد.»
اقبال سینمای فرانسه در روسیه در حالی است که فیلم‌سازان آسیایی و آمریکای لاتین کوشیده‌اند جای خالی هالیوود را در بازار روسیه پر کنند، اما چندان توفیقی نداشته‌اند.
مارینا، ۳۳ ساله و کارمند یک شرکت حقوقی، می‌گوید: «آن فیلم‌ها حس و حال دیگری دارند. سینمای فرانسه یا به‌طور کلی اروپایی، از نظر فضا و ظرافت به من نزدیک‌تر است. برای من این تماشا حیاتی است — حتی می‌توان گفت نجات‌بخش.»
بیشتر در این باره: زنانی که زیر آتش جنگ برای نجات گنجینه‌های عکس تلاش می‌کنند«راهی متفاوت برای زندگی»
ژوئل شاپرون، کارشناس فرانسوی سینمای روسیه، به خبرگزاری فرانسه گفته است: «روس‌ها قرن‌ها است در پی ساختن پل‌های فرهنگی با فرانسه‌اند؛ از شیفتگی به ادبیات فرانسوی در قرن نوزدهم گرفته تا سینمایی که جای آن را گرفته است. این نوعی دیپلماسی فرهنگی است؛ نگاهی به فرهنگی که همیشه دوستش داشته‌اند و نقطه مقابل تبلیغات رسمی است.»
الکساندرا نیز باور دارد که «فرهنگ‌های ما قرن‌ها است درهم‌تنیده‌اند و گفت‌وگو میان‌شان ادامه دارد.»
سینمای فرانسه حتی در دوران جنگ سرد نیز در آن سوی پرده آهنین محبوب بود. کمدی ماجراجویانه «فانفان لا تولیپ» محصول سال ۱۹۵۲ با بازی ژرار فیلیپ، نزدیک به ۳۰ میلیون تماشاگر در روسیه داشت.
ستاره‌های فرانسوی همچنان در روسیه چهره‌هایی آشنا هستند؛ از جمله ژرار دوپاردیو، بازیگر جنجالی که در سال ۲۰۱۳ تابعیت روسیه گرفت.
یکی از سخنگویان یونی‌فرانس که خواسته نامش برده نشود، دربارهٔ تصمیم این نهاد برای نپیوستن به تحریم فرهنگی روسیه می‌گیود: «تحریم فرهنگ یعنی بریدن ارتباط با مردم روسیه. سینما راهی است برای شناخت فرهنگی دیگر و تجربه شیوه‌ای متفاوت از زندگی.»
ارنست، مدیر شبکه کانال یک فرانسه، نیز این تصمیم را «عاقلانه» خوانده است.
نادژدا موتینا، رئیس شرکت «آرنا مدیا» و پخش‌کنندهٔ اصلی فیلم‌های فرانسوی در روسیه نیز همین نظر را دارد: «بستن درها هیچ‌گاه به سود کسی نیست. باید جهانی دیگر را با ارزش‌هایش به مردم روسیه نشان داد؛ اندکی آفتاب در آب سرد»؛ عبارتی وام‌گرفته از عنوان یکی از رمان‌های نویسندهٔ فقید فرانسوی، فرانسواز ساگان.
بیشتر در این باره: کتاب‌هایی با صفحه‌های سیاه و کتاب‌هایی که انبار می‌شوند بیشتر در این باره: اضافه شدن میخائیل بولگاکف در اوکراین به فهرست سیاه